Wikipedia: open, zelforganiserend én bureaucratisch

Wikipedia bestaat inmiddels ruim achttien jaar. Door velen wordt de internetencyclopedie beschouwd als hét voorbeeld van hoe je bijdragen van vrijwilligers effectief kunt organiseren, democratisch en zonder hiërarchische en bureaucratische structuren. Maar hoe werkt dat systeem nu precies?

Evolutie van Wikipedia

Rijshouwer deed voor zijn proefschrift ‘Organizing Democracy’ onderzoek naar de ontwikkeling van de financiële organisatie, de editing-structuur en de cultuur van Wikipedia en ook naar de rol van de overkoepelende Wikimedia Foundation hierin. Hij voerde een uitgebreide literatuurstudie uit, hield interviews en bezocht bijeenkomsten van Wikimedia Nederland en de internationale Wikimedia Foundations. Zo kreeg hij inzicht in belangrijke gebeurtenissen, ontwikkelingen en actoren in de evolutie van Wikipedia.

Processen om niet te falen

Hij leidt daaruit af dat de organisatorische evolutie van Wikipedia de afgelopen zeventien jaar wordt gekenmerkt door toenemende bureaucratisering – opvallend voor een anti-hiërarchische en anti-bureaucratische omgeving.

‘Wikimedianen’ (van de Foundation en de lokale afdelingen) én Wikipedianen (de editors) ontwikkelen en cultiveren formeel beleid, formele posities en procedures, bijvoorbeeld een financiële verantwoordingsstructuur om hun uitgaven te verantwoorden en om hun peers ter verantwoording te roepen. Wikipedianen en Wikimedianen gebruiken middelen om vandalen buiten de deur te houden en om nieuwkomers te helpen acclimatiseren. En vanwege de complexiteit en gevoeligheid (Wikipedia mag niet falen) voltrekt softwareontwikkeling zich ook meer volgens strikte processen en met geselecteerde editors.

Zelforganiserende bureaucratisering

Die bureaucratisering van Wikipedia’s organisatie blijkt het gevolg te zijn van de inspanningen van iedereen die betrokken is bij de democratische organisatie van Wikipedia ‒ zowel professionals als vrijwilligers. Oorzaken zijn de behoefte het groeiende en steeds complexere hoeveelheid werk te organiseren. Daarnaast is er de wens om een legitieme vorm autoriteit te organiseren op een zo democratisch mogelijke manier. Betrokkenen, in formele en informele posities, en vrijwilligers streven naar ‘minimalisering van dominantie’ en ‘gelijkheid voor betrokkenen’. Hiervoor passen ze dus formele en rationele structuren toe.

 Rijshouwer noemt bovenstaande 'zelforganiserende bureaucratisering'. Hij betoogt dat dit concept een analytisch kader biedt om de evolutie van (andere) open en zelforganiserende gemeenschappen te begrijpen. Met zijn onderzoek toont Rijshouwer aan hoe zelforganisatie en bureaucratisering samenhangen, in plaats van dat het tegengestelde organisatiemodellen zijn.

 Het streven om een zo democratisch en zo leiderloos mogelijke organisatie te vestigen en in stand te houden, leidt tot praktijken van constante disciplineringen en zelfdisciplinering: bureaucratisering wordt ingezet als middel om machtsconcentratie tegen te gaan en om een zo democratisch mogelijke organisatie te realiseren.

Over Emiel Rijshouwer

Emiel Rijshouwer studeerde Industrial Design aan de TU Delft en werkte daarna onder andere als designer voor Philips. In 2012 behaalde hij een mastertitel in de sociologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Het jaar erop startte hij zijn PhD-traject.

Rijshouwer ging sociologie studeren omdat innovatie meestal wordt benaderd vanuit een technologisch oogpunt. Hij was echter altijd gefascineerd door de vraag onder welke sociale omstandigheden nieuwe producten en diensten tot stand komen en in welke mogelijke sociale impact deze hebben.