Interview met prof.dr. Liesbet van Zoonen, wetenschappelijk directeur van het Leiden-Delft-Erasmus Centre for BOLD Cities
Het Leiden-Delft-Erasmus Centre for BOLD Cities zet data-onderzoek in om bij te dragen aan oplossingen voor stedelijke vraagstukken. Het perspectief van de stadsbewoner en -bestuurder staat hierbij centraal. BOLD staat voor Big Open and Linked Data. Het Centre for BOLD Cities is in 2016 opgericht en heeft zichzelf op de kaart gezet met onder meer datawandelingen, de game Jouw Buurt – Jouw Data en doet onderzoek samen met het CBS en met de gemeenten Rotterdam en Den Haag. Hierover spraken wij met prof. Liesbet van Zoonen, directeur van het Leiden-Delft-Erasmus Centre for BOLD Cities.
Met de Leiden-Delft-Erasmus samenwerking gaan we ons op vier maatschappelijke thema’s richten: Sustainable Society, Digital Society, Healthy Society, Inclusive Society. Hoe past jullie centre in dit verhaal?
Liesbet van Zoonen: ‘Veel van de grote maatschappelijke ontwikkelingen spelen zich in de stad af, ons onderzoeksdomein, dus het Centre for BOLD Cities heeft met al deze thema’s wel een link. Voor de hand ligt het thema Digital Society. Wij onderzoeken de gevolgen van digitalisering en de snelle opkomst van datagebruik in de stad. Dat doen we voor, door en met burgers en bestuurders. We richten ons vaak op sociale vraagstukken en passen daarom ook onder het thema Inclusive Society.'
Spookjongeren in beeld brengen met het data platform Social Glass
Het Leiden-Delft-Erasmus Centre for BOLD Cities onderzocht of je met data-analyse zogenoemde spookjongeren beter in beeld kunt brengen. Dit zijn jongeren die geen baan of uitkering hebben, niet meer naar school gaan en niet in officiële registraties staan.
Omdat deze jongeren bijna nergens officieel geregistreerd zijn, kunnen gemeenten hen niet goed begeleiden naar zinvolle vormen van sociale, economische en culturele participatie. Centraal in het project staat het urban social data platform Social Glass, dat ontwikkeld is door Delftse datawetenschappers in het onderzoeksteam. Hierop kunnen gestructureerde stedelijke data gecombineerd worden met ongestructureerde, dynamische data afkomstig uit sensoren of sociale media. Lees meer
De thema’s van Leiden-Delft-Erasmus sluiten aan op maatschappelijke agenda’s en ontwikkelingen. Welke zijn belangrijk voor jullie centre?
Liesbet van Zoonen: ‘Ontwikkelingsdoel 11 van de Verenigde Naties staat voor Sustainable cities and communities. Dat is ons werkterrein. Sustainable vertalen wij als blijvende oplossingen, geborgd en ingebed in de maatschappij. De digitalisering en dataficering voltrekt zich buiten het zicht van de meeste mensen. Dat betreft zowel burgers als bestuurders. Vanuit de wetenschap kun je een rol spelen in de bewustwording van de impact van die ontwikkelingen en een stem hebben in het debat over wat effectief en gewenst is als het gaat om de smart city.‘
De slimme lantaarnpaal
Een voorbeeld van een nieuwe ICT-oplossing in het publieke domein is de slimme lantaarnpaal. Deze is voorzien van onder meer sensoren en camera’s zodat informatie over mensen, objecten en de omgeving kan worden geregistreerd. Dat is nuttig want daarmee kan een gemeente licht besparen, beschikbare parkeerplaatsen doorgeven en mogelijk inbraken voorkomen. Maar wat vinden burgers van deze innovatie en zijn zij betrokken bij afwegingen rondom het beheer en gebruik van de gegevens?
Liesbet van Zoonen: ‘Belangrijke ontwikkelingen voor ons centre zijn de toenemende invloed van technologie in onze samenleving en de nieuwe vraagstukken die daarbij horen. In een stad zie je dat direct met de komst van Uber en Airbnb maar het gebeurt ook achter de schermen: gemeenten die kosten in het sociale domein willen terugbrengen, hiervoor ICT-oplossingen zoeken maar worstelen met transparantie, privacy en ethische vraagstukken. Een andere, voor ons centre relevante, ontwikkeling is de afname van sociale cohesie in de stad. Er is steeds meer een tweedeling op cultureel en economisch vlak, terwijl de stad juist een samenbindende factor kan zijn, zeker bij zo’n grote verscheidenheid aan migratieachtergronden.’
Waarop bouwen jullie, vanuit de eerste fase van Leiden-Delft-Erasmus (2012 t/m 2018), verder?
Liesbet van Zoonen: ‘We hebben het Centre for BOLD Cities in korte tijd goed op de kaart gezet, onder meer vanwege publieksactiviteiten zoals datawandelingen in de stad. Die focus op burgers en het belang van data-geletterdheid, overigens ook bij bestuurders, blijft belangrijk voor ons. Iedere onderzoeker van Leiden-Delft-Erasmus die zich aangesproken voelt door deze missie kan bij ons centre aankloppen. We merken wel dat specificering van wat we doen nodig was. Er bellen regelmatig bedrijven die zeggen iets met data of de smart city te doen en die samenwerking willen verkennen. Het terrein is heel breed. We hebben in de nieuwe strategie daarom 3 programmalijnen gedefinieerd:
Onderzoekslijn 1: Voor burgers en bestuurders:
De inzet van data- en digitale technologieën ten goede van kwetsbare burgers in de stad.
Onderzoekslijn 2: Door burgers en bestuurders:
De verbetering van nieuwe vormen van participatie en governance in de stad
Onderzoekslijn 3: Met burgers en bestuurders:
De ontwikkeling van stedelijke data literacy en democratische legitimering
Hoe willen jullie als Leiden-Delft-Erasmus centre verder groeien?
Liesbet van Zoonen: ‘Wij willen meer jonge onderzoekers aan ons binden die gezamenlijk, als Leiden-Delft-Erasmus-teams, onderzoek doen. Daarmee willen we ook ons netwerk in de faculteiten van de drie universiteiten uitbreiden. Dat gebeurt overigens ook doordat we meer gaan inzetten op onderwijs. Naast een nieuwe minor, een combinatie van modulen op het gebied van data-science, sociale wetenschappen en ethiek, gaan we ook leerroutes verkennen binnen de universiteiten.’
Op welke manier werken jullie samen met partners in de regio?
Liesbet van Zoonen: ’Omdat burgers zo’n belangrijke partij zijn in onze onderzoeksvragen spreken wij over de quadruple helix: kennisinstellingen, bedrijfsleven, overheid en burgers. In de komende periode zullen we de samenwerking met bestuurders in de regio uitbreiden, door middel van:
- nieuwe onderzoekssamenwerkingen via de Kenniswerkplaats Urban Big Data
- nauwere samenwerking met de aan de universiteiten verbonden gemeenten (Leiden, Delft, Rotterdam en Den Haag) en de provincie Zuid-Holland
- een serie whitepapers over de governance van dataficering en digitalisering in de diverse bestuurlijke apparaten
- meer datawandelingen en datadialogen
‘Overigens beperken we ons niet alleen tot de regio als het gaat om samenwerking: ik ben ook trekker van het thema Digital Cities & Communities van de Digitale Samenleving-agenda van de VSNU. Van daaruit ontstaat een landelijk netwerk met andere universiteiten. Dat geldt ook voor de NWA-ORC aanvraag ‘Making Smart Cities Shared’ waar we momenteel aan werken met een aantal instituten.’
Wat is jullie grootste uitdaging?
Liesbet van Zoonen: ’Het Centre for BOLD Cities heeft de wind mee en met een groep bevlogen mensen ga je snel vliegen. De kunst is nu om die opwaartse kracht vast te houden maar tegelijkertijd voor inbedding in de universiteiten en faculteiten te zorgen. We willen dat ook het centre zelf een duurzaam initiatief is.’
