Sophie van der Zee, universitair docent gedragseconomie aan Erasmus School of Economics, deed onderzoek naar leugenachtig gedrag binnen families en vriendengroepen om erachter te komen wie het beste kan liegen en wie het beste leugens opmerkt. In een interview met radio Rijnmond vertelt ze over het onderzoek dat is genomineerd voor de Klokhuis Wetenschapsprijs 2020.
Is liegen altijd slecht?
Van der Zee vertelt over haar fascinatie met liegen. ‘Liegen is iets wat iedereen doet en wat je overal om je heen ziet maar toch als taboe wordt beschouwd. Het is niet sociaal geaccepteerd om te liegen maar toch doen we het allemaal.’ Van der Zee legt uit dat liegen ook niet altijd iets slechts is. ‘Er zijn verschillende soorten leugens en de een is in de sociale context wat acceptabeler dan de ander, maar als je altijd eerlijk zou zijn dan is dit vaak niet zo goed voor je sociale relaties.’
Wie liegt het best en wie kan het beste leugens detecteren?
Van der Zee vertelt ook over haar onderzoek. ‘Het onderzoek was leuk en ingewikkeld’, zegt ze. ‘We lieten zo’n zevenhonderd mensen twee filmpjes opnemen’, vertelt Van der Zee. ‘In het ene filmpje werd een waarheid verteld en in het andere filmpje een leugen. En mensen moesten dan inschatten of er sprake was van een leugen.’ Daarmee werden er twee dingen getest: wie liegt het best en wie kan het beste leugens detecteren?
Verrassende resultaten
‘Om goed onderzoek te kunnen doen, moeten we zeker weten wanneer mensen een leugen vertellen en wanneer niet’, vertelt Sophie in een interview met NPO Radio 1. ‘Deelnemers kregen elkaars fragmenten te zien en fragmenten van vreemden en moesten die vervolgens beoordelen. We hadden verwacht dat mensen beter zouden zijn in het detecteren van leugens van mensen die ze goed kennen ten opzichte van het herkennen van leugens van een onbekende. Dat bleek niet het geval.’
Dus wie zijn nou eigenlijk de beste leugenaars? ‘Dat heeft vooral te maken met of je een charismatische spreker bent: het zijn de mensen met de vlotste babbel.’ En als je kijkt naar wie het beste leugens kan detecteren binnen families, dan is het antwoord ook nog niet zo duidelijk. ‘Voor ouders was het in feite niets meer dan kans, zeg maar 50 procent dat het goed was. Andersom overigens ook. Kinderen hebben ook niet vaker door wanneer hun ouders liegen.’ En wie heeft dan het beste door dat er tegen ze gelogen wordt? ‘Broers en zussen’, zegt Van der Zee. ‘Ik denk zelf dat broers en zussen vaker een team vormen tegen de ouders. Ze zijn vaker bij elkaar en hebben dus meer voorbeelden van hoe een leugen eruit ziet.’
'Ook mensen die zeggen dat ze niet liegen, liegen'
‘Iedereen liegt meerdere malen per dag, maar toch wordt er niet veel onderzoek gedaan naar liegen in het sociale domein’, vertelt Van der Zee aan NPO Radio 1. Liegen wordt vaker onderzocht in de context van rechtspraak. ‘Maar ook mensen die zeggen dat ze niet liegen, liegen, alleen herinneren ze het zich vaak niet. Zo corrigeerde een dochter haar moeder die zei dat ze niet liegt en geen leugen kon bedenken. Ze had haar moeder diezelfde dag nog horen liegen tegen oma aan de telefoon.’