"We moeten allemaal stilstaan en de balans opmaken van ons leven"

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is de geestelijke stoornis depressie 'de belangrijkste oorzaak van invaliditeit wereldwijd'. Hoe komt dat? Met wat voor soort leed hebben we hier te maken? Deze vragen worden onderzocht in het onderzoek van Van den Bergh; hij promoveerde op 6 april jl. aan de Faculteit voor Filosofie (FW).

Waarom is dit een belangrijk thema? 
'Het aantal depressiegevallen neemt wereldwijd toe. We lijden aan een zogenaamde depressie-epidemie. Van Japan tot Nederland worstelen deskundigen met dit probleem en proberen de beste manier te vinden om het aan te pakken. Het lijkt erop dat nog niemand de oplossing heeft.'

Waarom trok dit onderwerp uw aandacht in een filosofische context? 
'Ik vind het interessant dat depressies in alle lagen van de samenleving voorkomen. Het heeft niet echt te maken met het welvaartsniveau dat een persoon geniet. Rijke mensen en mensen met een goede carrière hebben ook last van depressies, misschien nog wel meer. 
Bovendien lijkt het aantal depressiegevallen te zijn toegenomen met de toename van de welvaart. In de jaren negentig, de bloeiende jaren tijdens de opmars van ICT, werd depressie een hot issue en Prozac een populaire drug. Intrigerend - het lijkt erop dat ons welzijn afneemt als onze welvaart toeneemt. Is dat waar? Jaren geleden kwam ik een boek van een Franse socioloog tegen over deze vraag. Waarom zijn zoveel mensen vandaag de dag ongelukkig - in een tijd waarin we bijna alles hebben wat we ons ooit kunnen wensen?'

Heeft u het antwoord op deze afluistervraag gevonden?
'Mijn bevinding is dat we alleen maar doen alsof we een antwoord hebben. We weten niet veel over depressie, we begrijpen het niet echt. De media hebben de neiging om depressie te beschrijven als een 'ziekte', een medisch probleem. Iets wat je kunt genezen met medicijnen. Het wordt ook vaak aangeduid als een 'hersenbeschadiging'. Is dit een poging om depressie serieus te nemen? Zeggen: het is niet iets wat mensen doen alsof. Of is het een misleidende interpretatie van het fenomeen? Tot nu toe heeft nog geen enkele wetenschapper kunnen bewijzen dat depressie een hersenziekte is. Je kunt de depressie in iemands hersenen niet lokaliseren'. 

Wat denk je dat een depressie is? 
'Ik geloof dat het meer te maken heeft met de manier waarop we leven dan met onze biologie. In mijn promotieonderzoek stel ik dat depressie eerder cultureel dan biologisch bepaald is. De manier waarop we leven en werken - hoe we 'het goede leven' in onze samenleving definiëren - is het probleem. Dat is wat ons deprimerend maakt".'

Bedoel je dat geld ons ongelukkig maakt?
Ik denk dat het de manier is waarop we ons moderne leven in het Westen hebben georganiseerd; onze carrières, ons sociale leven. Er is een zekere mate van onenigheid. Iets is fundamenteel disfunctioneel of ontbreekt in het leven van mensen in de westerse samenleving.

Wat zou dat kunnen zijn?
Een van de meest fundamentele dingen die mensen nodig hebben om een gezond en gelukkig leven te leiden, is elementaire afstemming. Het proces van afstemming op uw omgeving, op plaatsen, mensen, activiteiten, omstandigheden. Omdat dit een proces is, kost het tijd. Vaak nemen we die tijd niet meer. Wat ook echt belangrijk is, is het gevoel van verbondenheid met anderen en deel uit te maken van iets groters. Tegenwoordig hebben we nauwelijks nog tijd om ons bewust te zijn van onze omgeving. We leven zo'n snel en gecompartimenteerd leven, zowel offline als online, dat er nauwelijks tijd is om ons in te leven. Alles verandert voortdurend. Ook sluiten we ons niet aan bij andere mensen, we leven zeer geïsoleerde levens. We zijn niet langer echt verbonden met anderen; we bewonderen en prijzen zelfs degenen die het 'in hun eentje' voor elkaar krijgen. Je zou kunnen zeggen dat we ons leven niet duurzaam leven. De meesten van ons hebben meer tijd nodig om stil te staan, de balans op te maken en contact te leggen'. 

Iets wat #trueselfieweek genoemd wordt, leverde veel media-aandacht op over gevoelens van depressie en hoe daarmee om te gaan. Gelooft u dat het delen van gevoelens van verdriet op sociale media zal helpen hoe we elkaars leven waarnemen? Social media lijkt soms één grote Happy Show. 
Ik weet niet zeker of het zal helpen. Er wordt van ons verwacht dat we een eenzaam, maar toch een geweldig en opwindend leven leiden. Zelfs met #trueselfie en beroemdheden die hebben bekend depressief te zijn, maak je geen einde aan de eenzaamheid. En de focus blijft gericht op demonstratief zijn, of het nu gaat om 'ik ben er goed in om succesvol te zijn' of 'ik ben er goed in om depressief te zijn'. Van ons wordt voortdurend verwacht dat we sterk zijn. Zelfs in onze depressie moeten we 'sterk en moedig' zijn. Nee, je hoeft niet de hele tijd sterk te zijn'. 

Wat denk je dat een remedie kan bieden voor de samenleving, als #trueselfie weken niet helpen?
Ik denk dat we in onze samenleving de neiging hebben te vergeten dat de meest fundamentele menselijke behoefte is om zich verbonden te voelen. Een andere manier om depressies te voorkomen is om af en toe stil te staan en langer dan drie seconden de balans op te maken. Mensen vergeten elementaire dingen zoals een pauze. De meeste mensen grijpen hun telefoon als ze langer dan een minuut moeten wachten - omdat we onze hersenen niet kunnen laten rusten, zelfs niet voor het moment. We willen creëren en altijd briljant zijn, maar we vergeten dat je moet inhaleren om uit te ademen. Je moet af en toe de 'grijze' dagen accepteren, in plaats van voortdurend te verlangen naar het volgende spectaculaire ding. We moeten ernaar streven om een gezond levensritme terug te vinden. Het ritme van dag en nacht, van 'uit' en 'aan' zijn, gelukkig en verdrietig - het hoort allemaal bij het leven. 

Wat is het volgende voor u?
Ik ben momenteel bezig met het publiceren van mijn promotieonderzoek voor het grote publiek'.