Wat is de sociale waarde van vrijwilligers? Dat is de centrale vraag in het proefschrift van Philine van Overbeeke (Rotterdam School of Management). Naast een uitgebreide literatuurstudie, organiseerde ze focusgroepen bij Unicef. Vrijwilligers voelen zich vrijer en ervaren een sterke gunfactor, zo laat haar onderzoek zien. Ook hebben ze het gevoel dat ze hun creativiteit beter kwijt kunnen.
Collecteren, taalles geven, bardiensten draaien bij een sportclub, of wandelen met ouderen, zomaar wat voorbeelden van taken waar vrijwilligers zich belangeloos voor inzetten. In Nederland doen naar schatting zo’n zeven miljoen mensen met enige regelmaat vrijwilligerswerk. "Als alle vrijwilligers ineens hun taken neerleggen, stort de samenleving in," zegt Philine van Overbeeke. "'De lijm van de samenleving', worden ze wel genoemd. Daar kan ik me in vinden. Maar wat maakt dat ze de lijm van de samenleving zijn en wat is hun sociale waarde? Dat wil ik graag uitzoeken in mijn proefschrift."
Meer dan gratis arbeid
De meest voor de hand liggende waarde van vrijwilligers is hun financiële waarde. Sommige organisaties claimen dat ze bijvoorbeeld zo’n 15 euro per uur per vrijwilliger besparen, maar volgens de promovenda doe je de vrijwilligers met dit soort cijfers geen recht. "Ze representeren meer dan een goedkope arbeidskracht en het is belangrijk de toegevoegde waarde van vrijwilligers als non-profitorganisatie in beeld te hebben", zegt de promovenda. "Ook is het waardevol om inzicht te hebben in welke taken geschikter zijn voor vrijwilligers en welke je misschien beter door betaalde krachten kunt laten uitvoeren."
Vrijwilligerswerk heeft een gunfactor
Een groot deel van het onderzoek richtte zich op de inzet van vrijwilligers bij Unicef Nederland. Deze organisatie heeft in Nederland zo’n 2.000 vrijwilligers, denk aan bestuursleden, jeugdvoorlichters, collectanten of mensen die op een andere manier geld inzamelen. De onderzoeker organiseerde focusgroepen met zowel vrijwilligers als betaalde krachten bij de organisatie. Beide groepen vroeg ze om de waarde van vrijwilligers te beschrijven. Van Overbeeke: "Vrijwilligers gaven hierbij vaak aan dat zij de gunfactor mee hebben. Dus omdat zij hun werk vrijwillig doen, zijn donateurs bijvoorbeeld sneller geneigd om geld te geven."
"Vrijwilligers hebben de gunfactor mee. Omdat zij hun werk vrijwillig doen, zijn donateurs sneller geneigd om geld te geven."
Philine van Overbeeke - Promovendus
Ook hebben vrijwilligers het gevoel dat ze hun creativiteit beter kwijt kunnen. Ze durven meer buiten de bestaande kaders te denken, juist vanwege het vrijwillige karakter. "In Friesland is schaatsen erg populair dus daar zie je dat vrijwilligers bijvoorbeeld een schaatsmarathon organiseerden. Iets wat ze op het hoofdkantoor in Den Haag minder snel zouden bedenken. En als het idee van een vrijwilliger toch flopt, zijn ze minder bang voor de gevolgen omdat een ontslag niet betekent dat zij hun rekeningen niet meer kunnen betalen."
De kracht van het getal
En ook niet onbelangrijk: vrijwilligers zijn met veel meer. Bij Unicef managen drie betaalde krachten een pool van 2.000 vrijwilligers. "Als je zoveel mensen weet te mobiliseren, gaat daar wel een bepaalde overtuigingskracht vanuit", zegt Van Overbeeke. De grote hoeveelheid vrijwilligers brengt naast veel creativiteit ook veel diversiteit met zich mee. Onder de vrijwilligers is bijvoorbeeld meer variatie in leeftijd en opleidingsniveau dan onder de betaalde krachten. Zo weten studententeams van vrijwilligers een jongere doelgroep aan te spreken.
De wetenschapper geeft regelmatig workshops aan organisaties die veel werken met vrijwilligers. De onderzoeker benadrukt daar hoe belangrijk het is om de beweegredenen van vrijwilligers te kennen. Zo vinden sommigen het sociale aspect belangrijk en anderen hechten waarde aan flexibiliteit. "Daar kun je als organisatie op inspelen bij het rekruteren van vrijwilligers", zegt Van Overbeeke. En denk na over waar je vrijwilligers inzet, is haar devies: "Tijdens een workshop kwam een organisatie tot inzicht dat ze beter hun huidige vrijwilligers kunnen vragen om nieuwe vrijwilligers te werven, waar ze dit nu nog doen met betaald personeel. Vrijwilligers hebben meer overtuigingskracht omdat ze zichzelf ook vrijwillig en onbetaald inzetten voor de organisatie."
Overigens is het voor mensen lang niet altijd duidelijk of zij met een vrijwilliger te maken hebben. Zo krijgen collectanten bij sommige organisaties wel betaald. De promovenda zou graag willen onderzoeken of het uitmaakt of zij bijvoorbeeld een button met 'vrijwilliger' erop dragen. Ook is Van Overbeeke optimistisch over de inzet van vrijwilligers in de zorg. "We weten dat ouderen die minder eenzaam zijn, ook minder fysieke en mentale klachten hebben. Als je vrijwilligers goed inzet, zou het wel eens zo kunnen zijn dat ze uiteindelijk minder betaalde zorg nodig hebben."
Zorgen om kabinetsplannen
De promovenda is niet gerust op de gevolgen van de kabinetsplannen op de non-profit sector. Eerder luidden een aantal organisaties al de noodklok. "Op onderwijs en sport wordt sterk bezuinigd en over het ondersteunen van vrijwilligers lees je in het regeerakkoord weinig. Uit mijn netwerk hoor ik dat veel sportclubs zich zorgen maken. Juist dit soort organisaties leunen sterk op vrijwilligers, dus die kunnen het nog lastig gaan krijgen."
- Meer informatie
In 2022 interviewde Een Vandaag Philine over de inzet van vrijwilligers in de zorg als manier om personeelstekorten terug te dringen.
- Gerelateerde content
