Vertrouwen in instituties blijft laag

In november 2022 had nog slechts 29 procent van de burgers (veel) vertrouwen in de landelijke overheid – het laagste punt sinds het begin van onze metingen in april 2020. Het vertrouwen in lokale overheden is sinds de zomer van 2022 wel licht gestegen. Ook het vertrouwen van Nederlanders in de GGD is, na een aanvankelijke daling tijdens de coronapandemie, weer gestegen. Het vertrouwen in het RIVM is daarentegen nog steeds aanzienlijk lager vergeleken met het niveau in het begin van de pandemie in april 2020.

Ontevredenheid coronabeleid

Hoewel vrijwel alle corona maatregelen tijdens ons laatste onderzoek (november 2022) waren losgelaten, was een groot deel van de respondenten toch ontevreden over de corona-aanpak van de overheid. Wel is deze onvrede met het coronabeleid gedaald sinds de laatste meting begin 2022. Deze daling komt mogelijkerwijs door het afschaffen van de maatregelen en de verminderde aandacht daarvoor in de media. Vooral mensen die moeilijk rondkomen en niet-gevaccineerd zijn, zijn vaker ontevreden over het gevoerde coronabeleid.

Toegenomen polarisatie

De gesprekken wijzen ook op een toegenomen polarisatie in de samenleving. Mensen die verschillend denken over de overheid en de corona-aanpak lijken niet meer met elkaar in gesprek te gaan. Er werd vaak gewezen op polariserende ‘kampen’ en over hoe moeilijk is om de dialoog met andersdenkenden aan te gaan.

Andere uitkomsten van dit onderzoek, onder andere over de bereidheid nieuwe maatregelen te volgen:

• Een ruime meerderheid van de burgers (61 procent) is (helemaal) niet bang voor een nieuwe golf van COVID-19.
• Ongeveer veertig procent van de burgers verwacht niet dat de overheid bij een nieuwe golf beter zal ingrijpen. Ruim een derde verwacht wel dat de overheid een volgende keer beter zal ingrijpen. 
• Op de vraag of men bereid is een nieuwe boosterprik te nemen, zegt een kleine 60 procent dit al gedaan te hebben of van plan te zijn. Bijna een kwart is dit echter niet van plan en krap één op de vijf twijfelt.
• De meerderheid van de burgers (60 procent) is bereid om in de toekomst eventuele nieuwe coronamaatregelen op te volgen of doet dat nu al, een kwart twijfelt (24 procent) en 15 procent is daar niet toe bereid
• De bereidheid eventuele nieuwe maatregelen op te volgen verschilt echter per soort maatregel en hangt ook af van de context. Meer mensen zijn bereid om indien nodig anderhalve meter afstand te houden dan om weer thuis te werken of weer in lockdown te gaan. Sommige respondenten zeggen zich aan maatregelen te zullen houden als er een heftige nieuwe coronagolf is of vanwege een kwetsbare gezondheid van henzelf of familieleden.
• Cruciaal voor de bereidheid in de toekomst nieuwe maatregelen op te volgen is de manier hoe daarover gecommuniceerd wordt en de context waarbinnen maatregelen worden genomen. Respondenten zijn alleen bereid zich aan nieuwe maatregelen te houden als er een duidelijke noodzaak is. In het verleden bleek dit niet altijd het geval. Daarom moet bij nieuwe maatregelen zeer goed worden nagedacht hoe deze gelegitimeerd worden.

Kwetsbare wijken

Deze laatste bevindingen sluiten aan bij aanvullend onderzoek in twee als kwetsbaar bekendstaande buurten in Rotterdam en Utrecht. Met dit onderzoek wilden we meer inzicht krijgen in de verhalen van mensen waarvan we weten dat hun vertrouwen in de overheid lager is (mensen die moeilijk rondkomen, een migratieachtergrond hebben, niet gevaccineerd zijn en vaak lager opgeleid zijn – groepen die met enquêtes veelal niet bereikt worden). De gesprekken bevestigen het lage vertrouwen in de overheid en de kritiek op de corona-aanpak. Ook nu de coronaperiode voorbij lijkt, is er nog steeds een grote mate van wantrouwen ten opzichte van de overheid over tal van onderwerpen. Dit komt ook naar voren in het onderzoek ‘De parate stad’ waarin door  EUR en Risbo is onderzocht hoe de gemeente Rotterdam pandemische paraatheid kan organiseren en zodoende ook het vertrouwen kan verbeteren.

Over het onderzoek
Het onderzoek “CORONA & cohesie: Dashboard Sociale Impact Corona” van de Erasmus Universiteit Rotterdam in samenwerking met onderzoeksinstituut Risbo, maakt  onderdeel  uit van een langlopend onderzoek onder leiding van Prof. Godfried Engbersen en dr. Erik Snel naar de “Maatschappelijke gevolgen van COVID-19” in het bijzonder naar de gevolgen voor sociale cohesie, dat loopt sinds april 2020.

Het onderzoek is mogelijk gemaakt door een ZonMw subsidie uit het programma Kennis over Corona en Covid-19, Veerkracht van de samenleving | Interview door ZonMw met Godfried Engbersen over de uitkomsten van het onderzoek.

Corona en Cohesie. Dashboard Sociale Impact Corona - verslag meting 5 (juni 2022) en meting 6 (november 2022) | Erik Snel, Godfried Engbersen, Jan de Boom, Youri Seidler, Noah Sam, Guusje Enneking, Fleur L'Istelle, Laura Van Heck, Jeroen van Lindert.
Uitgave: Risbo & Erasmus School of Social and Behavioural Sciences, januari 2023