Universitair docent Lieselot Bisschop, criminoloog bij de Erasmus School of Law (ESL) en het Erasmus Initiatief Dynamics of Inclusive Prosperity, onderzoekt bedrijfscriminaliteit en milieuschade en de (soms) dunne lijn hiertussen. Hoe kan regulering zorgen voor meer duurzame ontwikkeling, minder schade, minder corruptie, en wat zijn de rollen van de overheid maar ook van de bedrijven zelf hierin? Bisschop: “Vaak wordt milieuschade geëxternaliseerd, ons doel is om tot een meer inclusieve oplossing te komen waarbij overheden, bedrijven en ngo’s samen milieuschade terugdringen.”
In september organiseerde u het seminar ‘Environmental Crime and Power’ in Gent. Op 10 december zal u aanschuiven bij Studio Erasmus om te praten over drugscriminaliteit in de Rotterdamse Haven. Zijn dat uw onderzoeksthema's?
“Milieucriminaliteit en milieuschade is mijn voornaamste thema van onderzoek, dat is ook wat me aan het hart gaat. Hiernaast onderzoek ik bedrijfscriminaliteit en georganiseerde misdaad in het algemeen. Samenvattend gaat het altijd over wat grote (internationale) bedrijven, overheden of georganiseerde groepen verkeerd doen. Het interessante bij milieuschade is dat de zaken vaak zitten op een dunne lijn tussen legaal en illegaal. Veel milieucriminaliteit wordt nog niet als illegaal of crimineel bestempeld, of hier wel maar elders ter wereld niet.”
Zouden milieuregels voor de industrie strenger moeten zijn?
“Over het algemeen is de regelgeving in Europa en in Nederland best streng. Maar we hebben veel industrie, er gaan dingen fout. En de vraag is altijd of er naar de regelgeving geleefd wordt, en of het voldoende gecontroleerd wordt. Soms wordt de boete voor de milieuschade die een bedrijf aanbrengt, gewoon onderdeel van het businessplan is.”
Wat doet u hierin?
“Ik probeer enerzijds te achterhalen wat de aandrijvers zijn. De dynamiek die verklaart waarom bedrijven (zoveel) milieuschade aanrichten, al dan niet illegaal. En bij het overtreden van regels kijken we: zijn het individuen die dat doen, of is het de structuur of cultuur van een bedrijf? Of geeft politieke context aanleiding?
Een recent onderzoek in Louisiana, Verenigde Staten, ging over ‘coastal land loss’. Het water komt steeds verder het land in. Dit proces wordt versneld doordat er daar veel gas en olie uit de grond is gehaald. We deden onderzoek op één specifieke plek waar een groep native americans woont. Opvallend genoeg werd het landverlies door de lokale overheid vooral als een gevolg van klimaatverandering gezien, niet als een gevolg van industriële activiteiten zoals het boren naar gas en olie – wat vrij evident bijdroeg aan het zakken van het land. Het was een bijzondere case waarbij sociale ongelijkheid speelde, milieuproblemen, het gebied staat bekend om corruptie tussen overheid en industrie. We hebben geprobeerd om die dynamiek in kaart te brengen.
Een ander onderzoek gaat over 'shipbreaking', het dumpen van afgedankte schepen. Europese bedrijven lozen een oud schip, het komt terecht op een strand in Bangladesh. Er is wetgeving die dit probeert tegen te gaan, maar veel van die praktijken zijn legaal, omdat de mazen in de wet worden misbruikt.
Door de dynamiek bloot te leggen hoe dit soort dingen kunnen gebeuren, kunnen we ook zien: wat kunnen we hieraan doen?”
Kan de wet dit soort grote problemen oplossen?
“Ik kijk als criminoloog verder dan het strafrecht alleen. Ik denk dat oplossingen gevonden moeten worden in samenwerking met de bedrijven zelf, en het samenbrengen van overheden, bedrijven en ngo’s.”
"Er zijn criminologen die stellen dat milieuvervuiling het grootste misdrijf is dat dagelijks plaatsvindt"
Maar waarom zou een groot bedrijf de gang van zaken aanpassen als het niet eens illegaal is wat ze doen?
“Neem het voorbeeld van kunstgrasmatten. Om de zoveel tijd moeten die vervangen worden, een paar jaar geleden werd duidelijk dat een aantal Nederlandse bedrijven deze matten gewoon op hun terreinen opslaat en niet recycleert, niettegenstaande ze werden betaald om dat te doen. Maar er zijn ook concurrenten die het wél goed doen, maar zij zijn veel duurder. Een strengere controle hierop zou in het voordeel zijn van deze duurdere bedrijven, maar zou ook minder milieuschade tot gevolg hebben. Soms is er een combinatie van factoren, het samenwerken met sommige bedrijven, ngo’s en de overheid, nodig om milieuschade te voorkomen.
Het blijven lastige zaken. En als het op internationaal vlak gebeurt, zoals bij de scheepswrakken, nog lastiger. Je kunt zien: dezelfde constructies die gebruikt worden voor bijvoorbeeld het witwassen van geld, worden ook gebruikt voor het lozen van schepen of scheepsafval. Ik vind dat heel interessant. Het wordt in de criminologie wel eens ‘lawful but awful’ genoemd.”
Is er genoeg aandacht voor milieucriminaliteit?
“In onze masteropleiding criminologie komt het aan bod in de vakken Globalization, Digitization and Crime, Corporate and White-Collar Crime en Organized Crime, in de bacheloropleiding zitten ook een aantal milieu-cases. Helaas nog niet in alle opleidingen van criminologie.
Het is vrij duidelijk wat er verkeerd gaat met de wereld, misschien daarom komt het wat prominenter op de kaart. Er zijn criminologen die stellen dat vervuiling het grootste misdrijf is dat dagelijks plaatsvindt, terwijl dat nog niet zo wordt erkend. Als jouw bedrijf elke dag net iets te veel vervuilde lucht uitstoot, heb je eigenlijk iedere dag invloed op de gezondheid van mensen en de aarde. Vandaag de dag wordt dit nog niet als geweldsmisdrijf gezien, de negatieve effecten ervan zijn niet onmiddellijk zichtbaar, maar wel groot. Ik denk dat meespeelt dat we hier in het Westen de negatieve effecten nog niet zo voelen, het ‘not in my backyard’-principe.”
Maakt dit u niet mismoedig?
“Ik heb veel contact met mensen in het veld die dagelijks gemotiveerd blijven, als zij het kunnen, kan ik het ook. Als hier op de universiteit weer een Masterstudent een scriptie erover schrijft, is dat al mooi. Beetje bij beetje kunnen we misschien tot oplossingen komen.”
Bij Studio Erasmus op 10 december gaat u of uw collega criminoloog Robby Roks praten over drugssmokkel in de Rotterdamse Haven, wat is de overeenkomst tussen drugssmokkel en milieucriminaliteit?
“Wij keken bij dat onderzoek naar wat kwetsbaarheden zijn bij bedrijven, bij overheden, waardoor drugssmokkel mogelijk is? Wat zijn de dynamieken die erachter schuilgaan? Op zich is drugssmokkel niet zo verschillend van milieucriminaliteit. Ook bij milieuzaken gaat het vaak over smokkel. Je kunt sommige theoretische raamwerken dus ook voor beide gebruiken. En net als bij milieuproblemen, zullen we bij drugsproblemen voor oplossingen moeten samenwerken met bedrijven.”
- Universitair Docent
- Meer informatie
Het Erasmus Initiative Dynamics of Inclusive Prosperity draait om de vraag hoe zoveel mogelijk mensen van welvaartsgroei kunnen profiteren en hoe tegelijkertijd de negatieve gevolgen tot een minimum beperkt kunnen worden. De toename van welvaart vereist een voortdurende afstemming van de veranderende belangen en waarden van overheden, bedrijven, burgers en ondernemers. Om dit dynamische veld in kaart te brengen gaan wetenschappers van de Erasmus School of Law (ESL), Rotterdam School of Management, Erasmus University (RSM) en Erasmus School of Philosophy (ESPhil) een multidisciplinaire samenwerking aan.
- Gerelateerde content
