“Veel mensen vinden het gek dat we nog steeds nieuwe ziekten vinden”

Je bent hoofd van een onderzoeksgroep bij klinische genetica. Waar focust jullie onderzoek zich op?

“We richten ons op ziektebeelden waarbij erfelijkheid waarschijnlijk een rol speelt. In de laatste vier jaar dat ik mijn eigen onderzoeksgroep leidt hebben we hier een stuk of vijf nieuwe ziektebeelden ontdekt. Mensen vinden het soms raar klinken dat wij anno 2022 nog nieuwe ziekten vinden. Toch is dat niet zo vreemd omdat de huidige technologie ook veel meer mogelijk maakt. De laatste tien jaar zijn we veel beter in staat om het genoom te bekijken, maar dat is nog steeds maar 2 procent van ons erfelijk materiaal. Op het raakvlak met het onbekende deel, die andere 98 procent dus, sluit ons onderzoek aan.

Het restant werd tot enkele jaren geleden als junk DNA gezien omdat het geen functie zou hebben. Inmiddels is duidelijk geworden dat de aansturing van onze genen door die 98 procent gedaan wordt. Je zou kunnen zeggen: daar zitten de schakelaars die de lampen aan of uit zetten. Als een lamp het niet doet, kan de lamp zelf kapot zijn, maar het kan ook aan de schakelaar liggen of aan de bedrading. Het verkrijgen van meer inzicht in hoe onze genen aangestuurd worden is een van de hoofdlijnen van ons onderzoek. We hopen hiermee nieuwe vormen van erfelijkheid van ziekten te kunnen vinden”.

Wat kun je met die inzichten?

“Door het achterhalen van nieuwe ziektebeelden kun je patiënten, die nu nog geen genetische diagnose kunnen krijgen, duidelijkheid bieden. Als je lang met onverklaarbare klachten rondloopt, kan een diagnose echt een antwoord geven. Op die manier kun je patiënten jarenlange trajecten besparen met tal van onderzoeken en scans, en dat scheelt op lange termijn in de zorgkosten. Wanneer er sprake is van erfelijkheid kun je ook uitspraken doen over de kans op herhaling, bijvoorbeeld bij een kinderwens. De inzichten over genetica krijgen ook steeds meer invloed op medisch beleid. Zo kun je preventief screenen wanneer je weet dat een erfelijke aandoening verhoogde risico’s met zich meebrengt, of soms heeft het invloed op medicatie.”

Je werkt ook als arts, wat maakt die combinatie voor jouw waardevol?

“Als arts zie ik veel patiënten waarbij er een verdenking is van een genetische oorzaak. Ik heb korte lijntjes met de onderzoekgroep en die interactie is cruciaal om betere diagnoses te kunnen stellen. Het geeft mij veel energie om dokter te zijn en zo mensen te kunnen helpen. Omdat ik de brug kan slaan met het fundamentele onderzoek kan dat patiënten echt verder helpen. Die korte lijntjes zijn in de genetica zeldzaam en ook het onderzoek is daarbij gebaat. Veel onderzoekers blijven in een kleine niche bezig, bijvoorbeeld hoe een paar eiwitten met elkaar interactie aangaan. Dat is cool en ook waardevol, maar het geeft een veel grotere kick als onderzoek ook een toepassing heeft en iets kan betekenen voor de patiënt.”

Er is een ziekte die jouw naam draagt. Kun je dat uitleggen?

“In 2017 kwam er een meisje bij ons in het ziekenhuis met een hele ernstige vorm van epilepsie. Haar hersenen zijn nooit volledig ontwikkeld en ze is maar drie jaar oud geworden. We wisten wel dat hele heftige epilepsie vaak een genetische oorzaak heeft, maar in de genen die al aan epilepsie zijn gelinkt vonden we geen afwijking. Wel vonden we een afwijking in het UGP2-gen. Dat gen zit wel in dezelfde pathway als andere genen die bij epilepsie zijn betrokken, dus dat zijn we toen gaan uitpluizen. Uiteindelijk hebben we binnen drie jaar de puzzel opgelost, dat is vrij snel. Via een internationale database, GeneMatcher, vonden we 40 kinderen met precies dezelfde afwijking die ook deze hevige vorm van epilepsie hebben.

We hebben de naam uiteraard niet zelf verzonnen. Dat doet OMIM (Online Mendelian Inheritance in Man). Die houden alle genetische ziekten bij en die moeten alles een naam geven. Elena Perenthaler is mijn PhD-student, die binnenkort gaat promoveren. Elena is volgens mij niet altijd even blij met het feit dat een nare ziekte nu met haar naam is verbonden. Ik zie er ook de voordelen van in. Het helpt ons enorm om aandacht te krijgen voor het belang van dit soort onderzoek en draagvlak te creëren voor het financieren van onderzoek naar zeldzame aandoeningen.”

Wat betekent deze KNAW Early Career Award voor je?

“Ik zie het als een grote erkenning en vind het fijn dat de waarde van onze onderzoeksgroep echt gezien wordt. De korte lijntjes met de praktijk zijn doorslaggevend geweest, anders hadden we het Barakat-Perenthaler syndroom nooit gevonden. Er zijn nog een hoop aandoeningen te herkennen dus de 15.000 euro die ermee gemoeid is een kleine druppel. Toch telt iedere euro. Iets wat ik graag zou organiseren is een familiedag voor ouders van kinderen met deze zware vorm van epilepsie. Het kan ontzettend veel betekenen voor nabestaanden om in contact te komen met lotgenoten om ervaringen te kunnen delen.”

Barakat-Perenthaler syndroom

Het verhaal achter de ontdekking van deze zeldzame vorm van epilepsie leest haast als een thriller. De dragers van deze ziekte blijken allemaal exact dezelfde afwijking van het UPG2-gen te hebben. Dat kan er alleen maar op duiden dat alle dragers van dezelfde persoon afstammen. Door de stambomen en de genetische informatie van alle betrokken families uit te pluizen voerde die zoektocht terug tot een gemeenschappelijk voorouder 600 jaar geleden in het huidige Pakistan. De VOC had een handelspost in die streek en zo is het mogelijk dat Nederlandse ouders toch drager zijn van deze erfelijke aanleg. Het hele verhaal lees je op Amazing Erasmus MC.