Vaccinatiebeleid moet inspelen op motieven vaccinatie-weigeraars

Een groot deel van de Nederlandse bevolking ziet vaccinatie als dé oplossing om uit de coronacrisis te komen. Het vaccinatiebeleid richtte zich lange tijd vooral op deze welwillende groep. Maar uit het onderzoek De maatschappelijke impact van COVID-19 blijkt dat ongeveer 15 procent van de Nederlanders niet gevaccineerd wil worden. Dit aandeel ligt in sommige wijken en onder bepaalde groepen aanzienlijk hoger. De motieven voor niet-vaccineren lopen uiteen: van zorgen over bijwerkingen tot groot wantrouwen in de overheid. Door kennis van lokale professionals zoals huisartsen beter te benutten, kunnen vaccin-weigeraars beter bereikt worden. Door een brug te slaan naar deze groepen worden besmettingsrisico’s in met name kwetsbare wijken verkleind.

Ongeveer 15 procent van de deelnemers van een grootschalige onderzoek, in april 2021 met 24.227 respondenten, wil zich niet laten vaccineren tegen COVID-19 om een diversiteit aan redenen, de belangrijkste zijn:

Bezorgdheid om bijwerkingen op de korte of lange termijn, niet als ‘proefkonijn’ willen dienen.
Vertrouwen in het eigen lichaam en immuunsysteem: geen vaccin nodig om zich tegen het virus te beschermen.
Wantrouwen in de overheid en andere bij de vaccinatie betrokken instanties. Binnen deze categorie is er verscheidenheid: het gaat zeker niet alleen om complotdenkers. Diverse mensen geven zelf aan geen ‘wappie’ te zijn, maar wel hun twijfels te hebben bij de manier waarop de overheid de coronacrisis aanpakt en hoe vrijheden steeds meer ingeperkt worden.
Religieuze overwegingen: niet willen vaccineren omdat mensen op god vertrouwen en niet willen ingrijpen.

Daarnaast is er ergernis over het feit dat vaccin-weigeraars en -twijfelaars snel als ‘wappie’ worden weggezet. Dit wakkert bij de respondenten het wantrouwen verder aan, omdat er in hun beleving geen ruimte is voor een genuanceerd tegengeluid.

Praktische obstakels vaccineren

Uit gesprekken met huisartsen uit Den Haag en Rotterdam blijkt dat er voor veel mensen praktische obstakels zijn om zich te laten vaccineren. Zo is voor veel mensen in kwetsbare groepen de verstrekte informatie over vaccinatie te ingewikkeld. Ook waren priklocaties voor mensen uit kwetsbare wijken vaak moeilijk te bereiken.

Huisartsen zijn kritisch over het landelijke beleid waarin hun ervaring pas laat is ingezet voor het bereiken van moeilijker bereikbare doelgroepen. Zij vinden dat zij te laat bij de vaccinatiecampagne betrokken zijn, terwijl zij juist weten hoe kwetsbare groepen bereikt kunnen worden. Bewoners hebben over het algemeen groot vertrouwen in hun huisarts. Hierdoor kunnen huisartsen een belangrijke rol spelen in de informatieverstrekking over de vaccins en daardoor de vaccinatiebereidheid vergroten.

Kostbare tijd is verloren gegaan volgens de huisartsen, omdat de campagne zich op de ‘grote massa’ richtte. Huisartsen hebben goede ervaringen met gerichte vaccinatie, waarbij de priklocatie naar mensen toekomt, bijvoorbeeld in moskeeën, op markten of de buurtsuper.

Onbevangen en gebruik lokale kennis

De onderzoekers pleiten voor het erkennen van verschillende perspectieven op vaccineren. Daarnaast om op een onbevooroordeelde manier het gesprek met vaccin-weigeraars aan te gaan. Door meer inzicht in de motieven van verschillende doelgroepen kan de communicatie over vaccinatie ook beter afgestemd worden.

Het is van belang beschikbare kennis van de lokale samenleving te benutten. Huisartsen en andere professionals zoals wijkverpleegkundigen en maatschappelijk werkers zijn een onmisbare schakel in het bereiken van verschillende doelgroepen. Het is dan ook van belang dat zij nauw betrokken worden bij de vormgeving en uitvoering van het lokale vaccinatiebeleid.

Over dit onderzoek | downloaden

Het onderzoeksrapport ‘Voor mij geen corona-vaccin’ maakt onderdeel uit van het project De maatschappelijke impact van COVID-19 onder leiding van prof. Godfried Engbersen, Erasmus Universiteit Rotterdam. Dit onderzoek is mogelijk gemaakt door een subsidie van onderzoeksprogramma COVID-19 van ZonMw. Meer informatie over het onderzoek is te vinden op www.impactcorona.nl.

Op basis van de bevindingen is ook een aflevering van de podcast Studio Corona verschenen, te vinden via Spotify en Apple Podcasts.

Het onderzoek is uitgevoerd door: Marianne van Bochove, Hasse van der Veen, Katja Rusinovic (De Haagse Hogeschool), Btissame el Farisi (Erasmus Universiteit Rotterdam), Britt Kraaijeveld, Jet Bussemaker (Leiden Universitair Medisch Centrum – Campus Den Haag)

Naast bovengenoemde instellingen maken ook de Vrije Universiteit Amsterdam, Kieskompas en de gemeenten Den Haag en Rotterdam deel uit van het onderzoeksproject.

In de media