Hoogleraar Anne Margriet Pot houdt zich bezig met een nieuwe vorm van toezicht in de langdurige zorg. Inspecteurs krijgen daarin een andere rol. Pot: "Juist in deze tijd, waarin wordt gesproken over passende zorg of weet ik welke kretologie we weer verzinnen, is het zo belangrijk om het persoonsperspectief in de gaten te houden. Met de beste intenties, maar we zijn een beetje kwijtgeraakt waar het eigenlijk om gaat. Niet alleen als zorgaanbieder maar ook als toezichthouder."
Toen Pot zich in 2018 bij de IGJ met het thema toezicht bezig ging houden, verbaasde ze zich al over de vaste normen en de afvinklijstjes. Aan de cliënt zelf werd weinig gevraagd. "Er bestaat bijvoorbeeld een norm 'Cliënten worden met respect bejegend'. Dat blijkt dan uit het aanspreken van een cliënt met “u”. Maar voor mij ligt daar niet de kern. Persoonsgerichte zorg betekent dat deze bijdraagt aan het zo goed mogelijk blijven functioneren van een cliënt en dat meet je niet op zo’n manier."
Reflexief toezicht
Sinds oktober 2020 is Pot hoogleraar toezicht op persoonsgerichte en geïntegreerde, langdurige zorg bij Erasmus School of Health Policy & Management. Haar onderzoeksprogramma heeft 1,2 miljoen euro toegekend gekregen van NWO voor een project dat innovatie binnen het toezicht wil bereiken. Ze richt zich voor haar leerstoel op het ontwikkelen van reflexief toezicht. In het project staan drie, kwetsbare, doelgroepen centraal: thuiswonende mensen met dementie en hun mantelzorgers; kinderen met gedrags- en psychische problematiek en langdurig werkzoekenden. Overal speelt zorg een grotere, of minder grote rol. "Het probleem waar we voor staan is dat er heel erg vanuit het zorgaanbod wordt gedacht in plaats van uit de persoon zelf. Met als gevolg dat de zorg niet aansluit bij de behoeften van de cliënt."
Pot zou willen dat de zorg is gericht op het zo goed mogelijk blijven functioneren van een persoon. De enige manier om daar achter te komen, is door het te vragen aan de cliënt zelf. In de vorm van toezicht die Pot onderzoekt, wordt daarom het gebruik van narratieve benaderingen in de praktijk gestimuleerd. "Hiermee zijn verschillende perspectieven naar boven te halen. Niet alleen van cliënten maar ook van de zorgprofessionals en managers. Vervolgens kun je daar met elkaar over in gesprek." Uiteindelijk hoopt ze dat zorgaanbieders en dienstverleners op basis van een narratieve benadering beter met elkaar gaan samenwerken om zo persoonsgerichte ondersteuning te bieden.
Aanjagers
Het is zeker niet de bedoeling om verschillende vormen van toezicht te gaan stapelen, benadrukt Pot. Reflexief toezicht vraagt om een andere rol van de toezichthouders, in dit geval de inspecteurs. "Als je wilt dat partijen met elkaar in gesprek gaan over ieders perspectief, kun je er niet als toezichthouder oordelend bij zitten. Het is een meer horizontale vorm van toezicht." Ze realiseert zich dat het lastig zal zijn om de oordelende rol los te laten, want dat is hoe inspecteurs nu het nalevingstoezicht uitvoeren. "Het doet iets met je gezag als toezichthouder. Je vraagt je misschien af of partijen geen loopje met je gaan nemen. Inspecteurs proberen de partijen aan tafel te krijgen. Hun rol wordt meer die van aanjager. Dat is spannend."
Reflexief toezicht staat apart van het huidige nalevingstoezicht en alle vormen van toezicht die de IGJ nu onderscheidt. Pot kan zich voorstellen dat het een waardevolle toevoeging blijkt te zijn en dat reflexief toezicht het nalevingstoezicht mogelijk kan vervangen als het om persoonsgerichte zorg gaat.
Zorgnetwerken
Hoe meer zorg plaatsvindt in netwerken, hoe groter het gevaar dat zorgverleners langs elkaar heen werken, waardoor het overkoepelende beeld uit het zicht raakt. Juist daar zou reflexief toezicht behulpzaam kunnen zijn. Pot vertelt over de situatie in een zorgflat ergens in de randstad waar meerdere bewoners kwetsbaar zijn en in een sociaal onveilige situatie wonen. De zorgaanbieder werkt samen met de politie en de gemeente. "Dat vergt een heel andere manier van kijken en laat zich niet standaard vertalen in zorgaanbod. De coördinatie ligt bij een van de partijen. Dat kan de zorgaanbieder zijn, maar ook de gemeente. Hier zitten meer partijen om tafel die met elkaar het gesprek aangaan. Zo komen er vanzelf ongemakkelijkheden naar boven en dat dwingt partijen om stil te staan bij de organisatie en de processen."
Narratieve benadering
Naar reflexief toezicht is nog weinig onderzoek gedaan. Ook zijn er nog geen internationale voorbeelden waaruit Pot en haar team kunnen putten. Zij richt zich nu vooral op de praktijk. Er zijn verschillende narratieve benaderingen en er is er niet een 'de beste'. "Wij houden ons verre van het uitspreken van voorkeuren. Stel dat wij een bepaalde manier voorschrijven, dan gaat iedereen die benadering invoeren omdat het moet, maar het hele idee erachter verdwijnt vervolgens."
Het ligt in de bedoeling van Pot en haar onderzoeksgroep om een toolkit te maken voor inspecteurs, met daaraan vast een implementatietraject. Vijf toezichthouders zijn heel actief betrokken bij het traject (IGJ, TSD, onderwijsinspectie, arbeidsinspectie, justitie en veiligheid). Pot: "Reflexief toezicht staat nog in de kinderschoenen. En dat vind ik nou juist heel erg leuk. Ik ontwikkel graag nieuwe dingen waarmee ik de praktijk kan dienen. In dit geval het toezicht en hopelijk uiteindelijk de cliënt."
Oratie
Anne-Margriet Pot is sinds 1 oktober 2020 hoogleraar aan Erasmus School of Health Policy & Management. Officieel heet het: een leerstoel ‘vanwege’ de IGJ. Door de corona-periode is er een stuwmeer aan oraties ontstaan waardoor ze op 7 oktober 2022 eindelijk haar oratie mag houden
Dit artikel is geschreven door Carina van Aartsen en verschenen op Zorgvisie op 27 september.
- Professor