Hoe beïnvloeden nieuwe technologieën de kans op een kernoorlog? En hoe kijkt de samenleving aan tegen nucleaire ontwapening? Dit zijn enkele vragen die dr. Michal Onderco, een internationale veiligheidsexpert, bestudeert. Michal begon zijn academische carrière als student Geschiedenis en Internationale Politiek in Duitsland. Hij promoveerde in de Politieke Wetenschappen en doet nu het liefste onderzoek naar Internationale Veiligheid in samenwerking met academici uit verschillende disciplines, zoals historici, psychologen en juristen. In 2019 trad hij toe tot de strategische onderzoekspijler Global Social Challenges als academic lead van het onderzoeksproject Veiligheid in de Toekomst.
In het faculteitsblad Spark noem je kernwapens en klimaatverandering twee van de grootste bedreigingen voor de mensheid. Welke andere bedreigingen zie jij, als internationale veiligheidsexpert, nog meer?
Veiligheidsexperts zien en praten veel over drie bedreigingen. Ten eerste is er de angst voor een "Cyber Pearl Harbor". Dat is een grote cyberaanval die de hele infrastructuur platlegt, bijvoorbeeld de hele elektriciteitsproductie. Dan is er een nieuwe technologie die zorgen baart: killer robots of dodelijke autonome wapensystemen. Deze autonome systemen kunnen handelen zonder dat er een mens aan te pas komt en zelfstandig bepaalde militaire missies uitvoeren.
En ten slotte zijn er ook risico's verbonden aan de inbedding van veel nieuwe technologieën in bestaande militaire systemen. Vroeger lieten regeringen mensen de eerste analyse doen van hun satellietgegevens. Nu wordt dit steeds vaker gedaan door kunstmatige intelligentie. Deze systemen presteren niet zo goed als mensen.
Denk je dat er binnen regeringen genoeg aandacht is voor nucleaire risico's en deze andere technologische risico's?
Als je beleidsmaker bent, heb je veel dingen op je bordje. En ook al liggen deze veiligheidskwesties wel op hun bordje, toch besteden beleidsmakers hun aandacht aan wat er vandaag in het nieuws is. Dat creëert een probleem, want er wordt heel weinig aandacht besteed aan deze vraagstukken.
Heb je enige hoop op de ontwapening van kernwapens in de nabije toekomst?
Veel maatschappelijke spelers zijn enthousiast over het bevorderen van nucleaire ontwapening. Op mondiaal politiek niveau zijn er echter niet genoeg ideeën over hoe dat in de praktijk bereikt kan worden. In een van mijn volgende onderzoeksprojecten wil ik met leiders uit het maatschappelijk middenveld praten. Ik wil proberen te begrijpen waarom zij denken dat kernwapens nog steeds bestaan en waarom er geen sprake is van geleidelijke nucleaire ontwapening. We willen ook beter begrijpen hoe zij campagne voeren. Hoe gaan ze te werk om andere actoren erbij te betrekken? Hoe bouwen ze coalities, enzovoort?
Hoe kunnen burgers meer betrokken raken bij en bewust worden van deze veiligheidsontwikkelingen?
Meer betrokken burgers begint bij een actievere regering. Ik zie het als rol voor de regering om deze zaken aan het publiek uit te leggen. Omdat voor een lange tijd regeringen blij waren dat mensen er geen aandacht aan besteedden. Regeringen weigerden bijvoorbeeld zich uit te laten over het onderwerp kernwapens en verscholen zich achter geheimhouding. We hebben gezien dat anti-kernwapen-activisten van verschillende maatschappelijke organisaties de hele nucleaire discussie hebben overgenomen. In Nederland, bijvoorbeeld, is PAX een leidende stem. En nu, bijvoorbeeld, zijn sommige mensen tegen de nucleaire afschrikking van de NAVO. En regeringen vragen zich af waarom is dit? Nou, een deel van de oorzaak is dat regeringen nooit hebben uitgelegd waarom nucleaire ontmoediging belangrijk is. We zien nu in de oorlog die Rusland voert in Oekraïne dat nucleaire afschrikking Rusland, ten minste tot op zekere hoogte, ervan heeft weerhouden de landen in de Baltische staten aan te vallen. Daarom moeten ook regeringen hun stem verheffen en aan het debat deelnemen. Ik denk dat zij de stem zijn die in grote mate ontbreekt in het huidige debat.
Hoe hoop je als wetenschapper een rol te kunnen spelen in dit debat?
Ik zit in de maatschappelijke adviesgroep over nucleaire wapenbeheersing en ontwapening van het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken. Als deskundigen op het gebied van nucleaire vraagstukken komen wij ongeveer drie keer per jaar bijeen om verschillende kwesties te bespreken. Ongeveer drie jaar geleden bespraken we tijdens een van deze bijeenkomsten of hypersonische wapens, die vliegen met een snelheid van meer dan 5000 km/h door de atmosfeer, zouden betekenen dat nucleaire ontmoediging stabieler of instabieler wordt. Alle experts in die vergadering konden het niet eens worden, dus stelde ik voor deze vraag empirisch te bestuderen. Met financiering van het ministerie kon ik onderzoek doen naar dit onderwerp, en we ontdekten onder andere dat academische deskundigen hier heel anders over denken dan beleidsambtenaren. Dit is een voorbeeld van hoe ik als onderzoeker waardevolle onderzoeksinzichten kan geven aan beleidsmakers en impact kan hebben. Maar ik hoop ook een impact te hebben door bewustwording te creëren, publieke lezingen te geven en de problemen aan de samenleving uit te leggen.
- Onderzoeker
