Taak- of celstraf: wat werkt beter om terugval van jongeren in criminaliteit te voorkomen?

Het onderzoek is uitgevoerd als onderdeel van het promotieonderzoek van Gwendolyn Koops-Geuze, promovenda aan Erasmus School of Law, in samenwerking met Frank Weerman, hoogleraar Jeugdcriminologie aan Erasmus School of Law, en Hilde Wermink, universitair hoofddocent Criminologie aan Leiden Law School. Samen onderzochten zij data van zo’n 4400 jongeren die een taakstraf of gevangenisstraf van maximaal vier maanden kregen opgelegd door de kinderrechter in 2015 en 2016. Voor het onderzoek zijn enkel zaken meegenomen waarvoor in principe beide soorten sancties -gegeven zouden kunnen worden. Deze grote steekproef draagt bij aan de betrouwbaarheid van het onderzoek: een belangrijk doel van het onderzoeksteam.

Taakstraf vs. Detentiestraf

Voor het onderzoek kon een rijke verzameling aan geanonimiseerde gegevens worden gebruikt. Vanuit justitie waren gegevens beschikbaar over iemands crimineel verleden of details uit de zaak in kwestie. Daarnaast verstrekte de Raad voor de Kinderbescherming, gegevens over allerlei risicofactoren voor het wel of niet terugvallen in criminaliteit, zoals de familiesituatie, middelengebruik of het mentaal welzijn van de jongere. Op basis hiervan konden de onderzoekers twee vergelijkbare groepen maken van jongeren met een taakstraf en jongeren met een detentiestraf. Vervolgens werd bekeken hoe vaak jongeren in elke groep binnen twee jaar terugvielen in algemene, ernstige en zeer ernstige vormen van criminaliteit. Daarnaast werd gekeken of het iets uitmaakt of de jongeren een laag of een relatief hoog recidiverisico hadden.

Taakstraf als beter alternatief om terugval te voorkomen in het jeugdstrafrecht

“Jongeren die een taakstraf hebben gekregen blijken inderdaad minder vaak terug te vallen in de criminaliteit dan vergelijkbare jongeren met een korte detentiestraf, relatief gezien is het verschil 42% versus 50%”, vertelt Koops-Geuze. Dit is vooral terug te zien bij jongeren met een laag risico op recidive, en die vallen ook minder vaak terug in ernstige vormen van criminaliteit. Maar ook jongeren met een relatief hoog risico lijken beter gebaat te zijn bij een taakstraf, want ook bij deze groep is er minder terugval bij de taakstraf dan bij de korte detentiestraf. “Dat betekent dat ook voor hoger risico jongeren een taakstraf een beter alternatief kan zijn in de zin van het voorkomen van terugval in (ook ernstige) criminaliteit, en wellicht vaker kan worden toegepast. Je zou kunnen zeggen dat voor jongeren met een hoger risico meer of iets anders nodig is dan wat een korte detentiestraf kan bieden”, aldus Koops-Geuze. “De taakstraf lijkt dit iets beter te doen, maar toekomstig onderzoek zou moeten kijken of ook de taakstraf op dit moment voldoende invulling heeft om de onderliggende oorzaken van, met name, hoger risico jongeren aan te pakken”.

De inhoud en uitwerking van de straf op veroordeelde jongeren

Het onderzoeksteam adviseert vervolgonderzoek te doen naar de precieze inhoud van taakstraffen, of om taakstraffen te vergelijken met andere soorten straffen, zoals niets doen of een langere gevangenisstraf. Daarnaast zou gekeken moeten worden naar de inhoud en andere consequenties van een taakstraf naast enkel het risico op recidive. Wat gebeurt er precies tijdens een taakstraf anno 2022? Wat is de uitwerking daarvan? Leert iemand inzicht in de gevolgen van zijn/haar crimineel gedrag? Kortom, zijn er nog andere positieve uitkomsten van de taakstraf naast een relatief lagere terugval in crimineel gedrag, of niet? Deze laatste vragen vormen de kern van het tweede deel van het promotieonderzoek van Koops-Geuze, waarin taakgestrafte jongeren zijn gevolgd en waarvan de bevindingen eind 2023 zullen worden gepubliceerd.