Stickers uitdelen tegen rondslingerend vuilnis in Rotterdam

Vuilniszakken of soms zelfs afgedankte meubels die rondslingeren rondom vuilcontainers. Als je in Rotterdam woont, is de kans groot dat je dit beeld herkent. De Gemeente Rotterdam onderneemt veel om deze ‘naastplaatsingen’ terug te dringen. Maar wat werkt nou echt? En wat kan de gemeente met de inzichten uit de gedragswetenschap? Om hier antwoorden op te krijgen hebben de Gemeente Rotterdam en Erasmus Universiteit Rotterdam in 2017 samen de Behavioral Insights Group Rotterdam (BIG’R) opgericht. De studie naar het terugdringen van naastplaatsingen is onderdeel van het proefschrift van Dewies en is een van de 25 casussen waarin de gemeente en de universiteit samen optrokken.

Stickers plakken

In dit geval lukte het om vuilnis op straat drastisch terug te dringen, simpelweg door stickers uit te delen. "In buurten waar veel naastplaatsingen zijn, gaat de gemeente van deur tot deur. In een van deze buurten werd tijdens dit gesprek stickers uitgedeeld waarop staat 'Ik houd onze straat schoon', met het verzoek deze zichtbaar op hun huis te plakken", vertelt de promovendus. In de buurt waar stickers werden uitgedeeld, nam het aantal dagen in de week dat afval werd gevonden af met twee derde. Terwijl in de buurt waar alleen gesprekken werden gevoerd (zonder stickers uit te delen), niets veranderde.

Een verbluffend resultaat, maar wat is een mogelijke verklaring van het succes? "De stickers zijn niet alleen een visuele reminder, je communiceert zo ook sociale norm in de straat", verklaart Dewies. Niet elke interventie bleek zo succesvol. Bij een afdeling van de gemeente was het beleid dat medewerkers keycords moesten dragen om herkenbaar te zijn op de werkvloer, maar velen deden dit niet. Om het gebruik te stimuleren werden verschillende nudges (letterlijk vertaald: duwtjes) uitgeprobeerd, zoals een spiegel met een keycord erop waardoor het net lijkt of je er zelf een draagt.

Keuzevrijheid blijft

Geen van de interventies bleek effect te hebben. Sterker nog, de onderzoeker denkt dat sommige stickers weggehaald zijn door werknemers omdat ze irritatie opwekten. "Het waren prima kwaliteit stickers, maar er was weinig begrip voor de maatregel." In dit geval was vermoedelijk niet op te nudgen tegen het gebrek aan draagvlak voor de keycords. Dit laat volgens de onderzoeker zien dat mensen, ook als ze genudged worden, keuzevrijheid behouden.

Dat de nudge niet werkte, wil volgens de promovendus niet zeggen dat er iets mis was met de nudge, maar dat de effectiviteit contextafhankelijk is. Die context moet je eerst goed onderzoeken, laat zijn proefschrift zien, anders is het gevaar dat je gaat nudgen zonder succes. "Ik ben gedragsspecialist maar met mijn wetenschappelijke kennis ken ik de context nog niet. Daar heb ik de ervaring en kennis van de gemeente voor nodig. Het is belangrijk om goed naar elkaar te luisteren en nauw samen te werken. Daar hebben wij een uniek format voor ontwikkeld bij de Behavioural Insights Group."

Vuurwerk in de Kuip

Een ander onderzoek ging over het illegaal afsteken van vuurwerk in de Kuip. Hier werden geen interventies gedaan om het gedrag te beïnvloeden, maar richtte het onderzoek zich op het begrijpen van het gedrag. Via een supportersvereniging en de club werd contact gelegd met fans die soms vuurwerk afsteken, die vervolgens zijn geïnterviewd. "Zij bleken het afsteken van vuurwerk, in tegenstelling tot gangbare vooroordelen, helemaal niet met geweld of agressie te associëren. Ze hebben het idee dat ze hun team hiermee ondersteunen en zien het ook niet als agressie richting het andere team."

Het advies was in dit geval niet het toepassen van een nudge maar om met verschillende betrokken partijen, waaronder de supporters, het gesprek aan te gaan. Op die manier kun je samen tot compromissen komen om de veiligheid te vergroten. Het begrijpen van de doelgroep is in alle gevallen cruciaal, zo laat ook een casus van de terugbetaling van te veel ontvangen bijstand zien. De brief die de gemeente stuurde over terugbetaling kreeg erg weinig respons. De onderzoekers stelden een nieuw brief op waarop meer mensen reageerden die vervolgens ook vaker een terugbetalingsregeling troffen.

Boodschap anders verpakken

Dewies: "Hameren op terugbetalen werk niet, want mensen hebben vaak financiële zorgen en slaan dan dicht. Je wil juist de stress verlagen. In de nieuwe brief stond nadrukkelijk dat je samen met de gemeente tot een oplossing kan komen. Je moet bij een brief nadenken over welke informatie tot een gewenste actie leidt. Dit kun je ook bij andere brieven van de gemeente doen. Als je weet hoe het moet is het vaak maar een kleine moeite."