Hoe maken we het recht en rechtswetenschappen toegankelijk en begrijpelijk voor een zo groot mogelijke doelgroep? Het is een vraag die altijd speelt en bij veel juristen wel eens door het hoofd gaat. Recente mediaoptredens van lawfluencers Julia Mekkes en Marcia Geerts over dit vraagstuk zijn een mooi voorbeeld van begrijpelijk recht. Gwendolyn Koops-Geuze, criminologe en promovenda aan Erasmus School of Law, is als Face of Science van de KNAW ook begaan met het begrijpelijk en toegankelijk maken van onderzoek aan een breed publiek, en streeft daarbij naar het bereiken van de samenleving via verschillende kanalen. Ilona van Opdorp-van de Kooi zet zich als CLI-fellow in voor de ontwikkeling van visuele geletterdheid van studenten aan Erasmus School of Law. Het kritisch lezen en maken van beelden, net als het kritisch lezen en maken van teksten, is essentieel voor het toegankelijker en begrijpelijker maken van het recht.
In het streven naar toegankelijk recht staat de manier van communiceren, namelijk aansluiten bij de doelgroep ofwel ‘wie is de lezer?’, centraal. Het gebruik van klare taal, beeldtaal en technologie kunnen helpen bij het toegankelijker maken van teksten.
Recht raakt iedereen
Het recht speelt bewust en onbewust in het leven van iedereen. Juist daarom, vindt ook Koops-Geuze, is het belangrijk om het recht en de rechtswetenschap zo begrijpelijk en toegankelijk mogelijk te maken: “denk maar aan mensenrechten; dat je op je werk en thuis in zekere mate kunt zeggen wat je wilt is gerelateerd aan vrijheid van meningsuiting. En gezondheidsrecht; Dat jij als patiënt (in ieder geval in Nederland) het recht hebt om geïnformeerd te worden over de voor- en nadelen van bepaalde behandelingen die je moet ondergaan in het ziekenhuis.”
Hoewel het recht dus iedereen raakt, “gaan wetten en empirisch juridisch onderzoek door moeilijke bewoordingen soms langs mensen heen”, zegt Koops-Geuze. “Onbegrip in relatie tot (het maken van) wetten, juridische procedures en onderzoek kan leiden tot wantrouwen, desinformatie of verminderd draagvlak voor de rechtspraak en uiteindelijk, ook de overheid. Dat is iets wat zeker anno 2023 onze bijzondere aandacht verdient. Het beter bedelen van de meest recente juridische kennis draagt indirect bij aan het verbeteren van de ‘toegang tot het recht’ en kan daarnaast ook helpen om burgers weerbaarder te maken tegen onrecht en misstanden. Daarnaast is het bijvoorbeeld ook heel belangrijk dat het voor beleids- en praktijkmedewerkers duidelijk gemaakt wordt wat zij met onderzoeksresultaten kunnen doen én ook daadwerkelijk geënthousiasmeerd raken om er iets mee te gáán doen”.
Begrijpelijke taal
Hoe maken we het recht dan begrijpelijk? “Concepten en empirisch juridisch onderzoek zijn niet altijd even makkelijk uit te leggen in alledaagse taal, zeker niet voor burgers die doorgaans ogenschijnlijk niet met het recht te maken hebben. Juridische terminologie kan soms verwarrend zijn en het belang van empirisch juridisch onderzoek wordt lang niet altijd genoeg benadrukt. Het kan geen kwaad om wat vaker complexe juridische vraagstukken, of resultaten uit belangrijke, empirische onderzoeken uit te leggen aan de hand van alledaagse voorbeelden of te formuleren in een paar begrijpelijke en aansprekende punten (“klare taal”). Lukt dat niet? Probeer dan eens te bedenken hoe je zoiets zou uitleggen aan een oude buur of een jongere op de middelbare school", adviseert Koops-Geuze. “Generatieve Artifical Intelligence kan je hier tegenwoordig ook goed bij helpen, denk dan aan de chatbot van de zoekmachine Bing of ChatGPT. Hier kan je hulpvragen inzetten zoals het bedenken van alledaagse voorbeelden en herschrijven van teksten”, betoogt Van Opdorp-van de Kooi. “Let wel, deze chatbot applicaties worden gevoed met data, dus ook jouw data, bedenk dus eerst of de vragen die je stelt of de informatie die jij invoert voor een breed publiek beschikbaar zou moeten zijn.”
Bewust van beeldmateriaal
Niet alleen heldere en begrijpelijke taal, maar ook het gebruik van beeldmateriaal kunnen het recht een stuk toegankelijker maken, legt Van Opdorp-van de Kooi uit: “Bepaalde wetteksten, uitspraken van rechters en juridische (vraag-)stukken kunnen zelfs voor juristen vrij complex zijn, laat staan voor de doorsnee burger. Het gebruik van visuals zoals infographics, animaties, pictogrammen, tijdlijnen en stroomschema’s, kunnen een middel zijn om het recht toegankelijker te maken.” Volgens Van Opdorp-van de Kooi zijn daar al veel praktijkvoorbeelden van in het onderwijs, bij de overheid, bij werkgevers en vele andere instanties.
Bij een toename van visuals in het recht, hoort ook meer aandacht voor de mogelijke valkuilen bij het gebruik van beelden, vindt Van Opdorp-Van de Kooi: “De mogelijkheden lijken oneindig, maar om visuele informatie te begrijpen, te analyseren en te gebruiken dient de lezer of maker van het beeld visueel geletterd te zijn. Hoe kritisch kijken wij naar beeldmateriaal? Stellen we ook de vraag wat we niet zien? In werkelijkheid spelen allerlei cognitieve processen, al dan niet onbewust, een rol bij de interpretatie van beeldmateriaal. Kortom, beelden kunnen het recht toegankelijker maken, maar dat hangt dus wel af van het betreffende beeld en de mate van visuele geletterdheid van de lezer.”
Om de kansen die visuals bieden optimaal te benutten, zijn er op een aantal punten terrein te winnen: “we moeten meer aandacht vestigen voor beelden en visuele geletterdheid binnen het gehele juridische domein. En dat begint bij de studie. Daarom wordt er vanuit het CLI-project visuele geletterdheid onderwijs gemaakt om studenten van de Erasmus School of Law meer visueel geletterd te maken. Daarnaast is samenwerking tussen designers en juridische professionals belangrijk en moet er meer onderzoek naar beeldgebruik worden gedaan en vervolgens worden gedeeld en gepubliceerd.”
- Promovendus
- Onderzoeker
- Meer informatie
Het Community for the Learning & Innovation is een samenwerkingsverband van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Kijk hier voor meer informatie over het project ‘Improving visual literacy of law and criminology students’.