In 2023 reed de Oekraïense Yurii S. onder invloed de 23-jarige Darren van Velsen dood. Yurii S. werd hiervoor veroordeeld tot een gevangenisstraf van 3,5 jaar. Desondanks werd hij, om sociale redenen – met als belangrijkste reden de zwangerschap van zijn vrouw – uit voorlopige hechtenis vrijgelaten en mocht hij zijn proces in vrijheid afwachten. Sinds zijn vrijlating is de man echter spoorloos verdwenen. Sanne Struijk, hoogleraar Sanctierecht aan Erasmus School of Law, bespreekt in De Telegraaf het systeem van voorlopige hechtenis.
De zaak van Yurii S. heeft tot grote frustatie bij de nabestaanden van Darren geleid. De vraag rijst dan ook: hoe kan het gebeuren dat een veroordeelde de kans krijgt om te vluchten?
Schorsingsbevel
In deze zaak was een groot kritiekpunt dat de rechtbank bij haar uitspraak op een zogeheten pro forma zitting besloot de voorlopige hechtenis van Yurii S. te schorsen, maar daarbij geen duidelijke beslissing nam over het eventueel later opheffen van het schorsingsbevel. Een schorsingsbevel houdt in dat een verdachte in vrijheid kan blijven totdat alle procedures zijn afgerond. Ook wanneer er al een veroordeling in eerste aanleg uitgesproken is en de verdachte in hoger beroep gaat, kan hij zijn verdere proces in vrijheid afwachten. Daarvan was in dit geval dus sprake, want Yurii S. kreeg de mogelijkheid om zijn hoger beroep in vrijheid af te wachten, ondanks zijn veroordeling tot 3,5 jaar gevangenisstraf. De rechtbank woog het persoonlijke verhaal van de verdachte, waaronder de zwangerschap van zijn partner, zwaarder dan het mogelijke vluchtgevaar. Toch vluchtte Yurii. S. en toen pas maanden later alsnog het bevel tot gevangenneming werd uitgevaardigd, was hij onvindbaar. Hoe kan dat en vooral, hoe kan dat worden voorkomen?
Biedt een borgsom een oplossing?
In andere landen, zoals de Verenigde Staten, worden bij een dergelijke schorsing van de voorlopige hechtenis regelmatig borgsommen gehanteerd. Een borgsom is een financiële waarborg die door een verdachte wordt betaald om in afwachting van zijn of haar proces in vrijheid te mogen blijven. De gedachte achter een borgsom is dat een verdachte geld inlegt als garantie dat hij of zij zich aan de voorwaarden van het proces zal houden, zoals het verschijnen op zittingen. Wanneer de verdachte zich niet aan de voorwaarden houdt, kan de borgsom worden ingehouden door de rechtbank. In Nederland bestaat eveneens deze mogelijkheid om een verdachte op borgsom vrij te laten. Rechters zijn hier echter vaak terughoudend in, onder andere omdat het lastig is om een passende zaak te vinden.
In de Telegraaf wordt hier nader op ingegaan. Als achtergrond vertelt Struijk dat in Nederland het systeem van voorlopige hechtenis strikt is geregeld. Rechters toetsen eerst of er een geval en grond voor voorlopige hechtenis bestaat. Daarnaast wordt gekeken of sprake is van ernstige bezwaren tegen de verdachte. Dit alles bepaalt of de verdachte tijdens het strafproces vastgehouden kan worden. Pas daarna wordt bekeken of de verdachte ook vastgehouden moet worden, of dat het passend is om de voorlopige hechtenis te schorsen, eventueel onder voorwaarden zoals het betalen van een borgsom. Struijk wijst in dit verband ook op het anticipatiegebod dat rechters in de beslissing moeten betrekken. Het anticipatiegebod houdt in dat voorlopige hechtenis alleen kan worden bevolen als de verwachte straf minstens zo lang is als de duur van de voorlopige hechtenis. “Als iemand bijvoorbeeld in hoger beroep niet langer dan twee jaar gevangenisstraf zal krijgen, is het juridisch moeilijk te rechtvaardigen om hem drie jaar in voorarrest te houden”, aldus Struijk.
De paradox
In De Telegraaf stelt Struijk dat er sprake is van een paradox: “Het voelt vreemd om eerst te beslissen dat iemand op juridische gronden vast moet blijven zitten, en dan alsnog te onderzoeken of diegene in vrijheid kan worden gesteld tegen bijvoorbeeld betaling van een borgsom. Deze volgorde verklaart mede waarom Nederland koploper is in het aantal mensen in voorlopige hechtenis. We zouden ons systeem fundamenteel moeten omdraaien als we vaker borgsommen willen toepassen. Het uitgangspunt zou dan moeten zijn dat verdachten in vrijheid hun proces afwachten, tenzij er zwaarwegende redenen zijn om hen vast te zetten.”
- Professor
