Onderzoeker Arjen Schep over hoe we via het belastingrecht van het aardgas af komen

Wat hebben belastingrecht en duurzaamheid met elkaar te maken? 
‘Eigenlijk moet je beginnen bij het klimaatakkoord van Parijs, waarbij Nederland zich gecommitteerd heeft om de klimaatdoelen te halen, onder andere door CO2-uitstoot verminderen. Op allerlei klimaattafels wordt nu onderhandeld: wie gaat wat bijdragen of inleveren? Een deel van de broeikasgas reductie zal moeten komen van woningen en gebouwen. 
Een belangrijk knelpunt is: hoe kunnen we woningen van particuliere woningeigenaren gasvrij maken? Voor woningeigenaren is het lastig: als je nu je huis isoleert, duurzaam maakt, gasvrij, kost dat veel geld. Je weet niet zeker of je die investering eruit haalt, zeker niet als je bijvoorbeeld drie jaar later je huis verkoopt.
Dit is nog in de veronderstelling dat je geld hebt of kunt lenen voor een verbouwing, dat heeft niet iedereen. De financiering is dus echt een probleem bij het verduurzamen van woningen. Er is een enorme investering nodig.’

Waarom is die investering zo groot?
‘Net als we vroeger allemaal aan het gas gegaan zijn, moeten we weer ervan af. Maar aardgas is een goede warmtebron. Alle alternatieven die er nu zijn, zijn minder warm. Dus moeten alle woningen eerst goed geïsoleerd worden. Voor veel standaard Nederlandse woningen uit de jaren 70 en 80, kom je uit op een bedrag tussen 20.000 en 25.000 euro per woning om deze te verduurzamen.’

En hoe komt belastingrecht hierbij kijken?
‘Binnen een consortium van partijen zijn we aan het zoeken naar een mogelijkheid tot object-gebonden financiering. De financieringsvormen die er nu zijn, zoals hypotheken en leningen, zijn subject-gebonden. Ze zijn gebaseerd op jouw inkomen en schulden. Een object-gebonden financiering zou gebaseerd zijn op een gebouw: wat is het waard, uit welk jaar komt het, hoeveel kost het om te isoleren? Ook: wat bespaar je in maandlasten? 
Het plan is dat deze verbouwing gefinancierd wordt via de gemeente door een financiële instelling zoals de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) of pensioenfondsen. Doordat het via de gemeente loopt, kunnen lage maatschappelijke rentes worden afgesproken. De objectieve besparing in maandlasten in de vorm van energiebesparing, wordt gekapitaliseerd over bijvoorbeeld twintig jaar. Deze investering wordt vervolgens in twintig jaar terugbetaald in de vorm van een gemeentelijke heffing. De woonlasten blijven ongeveer gelijk. Dus de woningeigenaar gaat wat hij eerst aan energie betaalde, vervolgens in de vorm van een gemeentelijke heffing betalen. Wat ik noem: een “verduurzamingsbijdrage”.

Dat is een mooi woord, verduurzamingsbijdrage.
‘Ja he. Het is ook eigenlijk geen belasting, het is meer een terugbetaling. 
Ik ben nu verantwoordelijk voor het belasting-aspect van het plan. Er is een gemeentelijke belasting die we kunnen gebruiken, de baatbelasting, daar heb ik een toepassing voor ontwikkeld. Als bewoner teken je als het ware voor vrijwillige belasting. Dit is een tijdelijk oplossing. Uiteindelijk moet er een wettelijke regeling komen voor het verduurzamen van particuliere woningen op deze manier om deze efficiënt toepasbaar en schaalbaar te maken. Ik ben in gesprek met Binnenlandse Zaken om dat te ontwikkelen. 
Wat het complex maakt, is dat een gemeente niet kan zeggen: ik ga deze belasting heffen. Het plan gaat eigenlijk over de grens van het eigendom heen, het is nog steeds jouw woning. Je kunt niet gedwongen worden om te verbouwen, maar je moet het toch doen. Dat is een spannend vraagstuk. Het eigendomsrecht is een van de meest beschermde rechten die we hebben. Dus zullen mensen eigenlijk meer verleid moeten worden dan verplicht.’

Maar wat heb je eraan als burger – stel dat de klimaatdoelen je verder koud laten – om hieraan mee te doen? 
‘Het hoeft niet morgen geregeld te worden. Aan de andere kant: in het klimaatakkoord zijn dingen afgesproken die consequenties zullen hebben. Uiteindelijk moet iedere gemeente in de komende twee jaar een plan maken rondom aardgas. In grote gemeentes is een collectieve warmtebron misschien mogelijk, zoals stadswarmte. In kleine gemeentes zullen andere oplossingen moeten komen.’

Bedoel je dat het verplicht wordt, uiteindelijk?
‘Uiteindelijk wel. Op een dag krijgt iedereen de brief in de bus: dat het aardgas in jaar x uit de wijk wordt gehaald. Het zal gefaseerd gaan: eerst de wijken waar een businesscase is.’

Zijn we op tijd qua klimaatdoelen?
‘We lopen nu al achter. Uiteindelijk zullen 300.000 woningen per jaar moeten verduurzamen, 6 miljoen woningen in totaal. Naast de financiële oplossing hebben we te maken met een technisch verhaal. Zijn er genoeg mensen en middelen om de verbouwingen uit te voeren? Moeten er straks prefab daken met zonnepanelen uit China komen?’

De afgelopen weken stonden in onder andere Volkskrant en HP/De Tijd verhalen over hoe het eigenlijk onmogelijk is, van het aardgas af raken en woningen verduurzamen?
‘Ik denk dat het qua beschikbare arbeid en beschikbare technische oplossingen klopt dat het grootschalig nu nog niet kan. In het regeerakkoord wordt er daarom vanuit gegaan dat er deze regeerperiode nog maar 50.000 woningen van het gas afgehaald kunnen gaan worden.
Het kan nu misschien nog niet grootschalig, maar het moet op termijn toch. Dus moeten we nu in ieder geval de instrumenten ontwikkelen zodat het straks wel kan. Als straks de politiek een duidelijk kader heeft geschapen in het klimaatakkoord, dan komt de techniek ook in beweging, zo is mijn verwachting.’

Waar beginnen jullie?
‘Er is een aantal gemeenten en regio’s die op dit moment koploper willen zijn in deze discussie en alvast willen experimenteren op kleinere schaal en op wijkniveau. Met die gemeenten zijn wij in gesprek. Zo heeft bijvoorbeeld de gemeente Sliedrecht vier miljoen gekregen van het rijk om te gaan experimenteren. We zijn met de Drechtsteden in gesprek naar mogelijkheden om met ons project daar een van de pilots te starten in 2019. Zij hebben concrete wijken die ze de komende jaren van het gas willen halen.’

Wat is jouw persoonlijke drijfveer om hieraan te werken?
‘Het is super relevant. En iedereen die een woning heeft, heeft of krijgt hiermee te maken. Ik mag meedenken aan de puzzel. Een puzzel die je niet vanuit één vakgebied kunt oplossen: het heeft een financiële kant, een fiscale kant, een technische kant. Het vraagt echt een multidisciplinaire benadering. Daarom duurt het ook zo lang, daarom is het klimaatakkoord op dit punt nog niet gelukt. Ik vind het leuk en interessant om een bijdrage te kunnen leveren aan deze puzzel. Hiernaast vind ik object-gebonden financiering wel zo eerlijk: het maakt het mogelijk om woningen te verduurzamen voor volgende generaties en de lasten te spreiden.’