Onderzoek toont gevoeligheid Nederlands strafrechtsysteem voor vooroordelen tegen minderheden

Verhoogde aandacht voor migratieachtergrond leidde tot bevooroordeelde beslissingen

Het onderzoek, gepubliceerd als working paper door het Institute of Labor Economics (IZA), laat zien hoe de media in de weken na de moord op Derk Wiersum in 2019 – een advocaat die een kroongetuige vertegenwoordigde in een zaak tegen een criminele organisatie, vaak aangeduid als de "Marokkaanse maffia" – sterk de Marokkaansemigratieachtergrond koppelde aan criminele activiteiten.

Met gebruik van data van het Centraal Bureau voor de Statistiek vergeleken de onderzoekers de uitkomsten van strafzaken voor Marokkaans-Nederlandse verdachten in de weken net voor en na deze stijging in aandacht met die van personen zonder migratieachtergrond. Hieruit bleek dat, hoewel de politie en het openbaar ministerie hun beslissingen niet aanpasten, de gevangenisstraffen die door rechters werden opgelegd met 79% stegen voor Marokkaans-Nederlandse verdachten die niets te maken hadden met de maffiamoord.

Dempende factoren en bredere sociaaleconomische gevolgen

Interessant genoeg merkten de onderzoekers op dat de impact van deze vooroordelen kleiner was in zaken die werden behandeld door meer ervaren rechters, met meer ervaring in het behandelen van zaken met minderheidsverdachten of meer jaren praktijkervaring. Desondanks vonden de onderzoekers geen corrigerend effect van gerechtshoven, wat erop wijst dat de initiële vooroordelen in de strafoplegging ongewijzigd bleven in zaken in hoger beroep. Bovendien ondervonden Marokkaans-Nederlandse individuen die door deze bevooroordeelde beslissingen werden getroffen, een inkomensdaling van 40% in de daaropvolgende vier jaar, wat de bredere sociaaleconomische gevolgen van dergelijke rechterlijke vooringenomenheid benadrukt.

Opleidingen en richtlijnen kunnen soortgelijke vooroordelen verminderen

De bevindingen van dit onderzoek wijzen op potentiële maatregelen om rechterlijke discretie te beperken in tijden van verhoogde publieke aandacht voor minderheidsgerelateerde misdaden. Zo zouden meer training voor rechters en gestandaardiseerde richtlijnen voor strafoplegging kunnen bijdragen aan het verminderen van vergelijkbare vooroordelen in de toekomst.