Henk Oosterling (1952) is een Rotterdamse filosoof en schrijver met een indrukwekkende staat van dienst. In 1985 studeerde hij cum laude af op het werk van Michel Foucault aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Oosterling studeerde bovendien Japans in Leiden en is een begenadigd beoefenaar van de zwaardvechtkunst kendo - waarmee hij Nederlands kampioen werd in 1983. In 1996 promoveerde hij cum laude op het Franse differentiedenken en kreeg hij de Erasmus Onderzoeksprijs voor zijn dissertatie. Tot 2018 was hij universitair hoofddocent filosofie aan de Erasmus. Ondanks deze indrukwekkende academische loopbaan is Oosterling zeker niet louter een man van de theorie.
U bent onlangs geridderd voor uw maatschappelijke betrokkenheid en dienstbaarheid. Hoe was dat?
Nou ja, dat ridderen was een merkwaardige gebeurtenis. Je wordt ergens naartoe gebracht en plotseling sta je daar en prikken ze een ding op je borst. Je doet het dan voor de mensen die daar jarenlang mee bezig zijn geweest. Het is natuurlijk een mooie optelsom van je verdiensten aan het eind van je carrière, maar eigenlijk staan er genoeg andere dingen in mijn prijzenkast die ik belangrijker vind. Zoals de Laurenspenning voor mijn culturele activiteiten, of de Lof der Zotheid Speld, omdat ik toch wel een bepaalde stem in Rotterdam ben. En dan is er nog de Van Praagprijs, die ik voor mijn hele oeuvre heb gehad en de Enlightened Society Award van de Shambhala-boeddhisten. Eigenlijk is dat ridderen een beetje de kroon op al die andere onderscheidingen.
U bent een groot kenner van het werk van Foucault. Naast de filosofie deelt u ook een liefde voor Japan met hem. U bent zelfs Nederlands kampioen kendo geweest. Toeval?
Tussen mijn kandidaats en mijn doctoraal ging ik naar Japan om kendo te studeren, maar destijds zag ik dat meer als een breuk met de filosofie dan als een voortzetting. Ik wilde meer controle krijgen over een aantal zaken. Vanaf het moment dat ik erover ging publiceren, besefte ik ineens dat kendo en filosofie parallelle trajecten waren. Toen kreeg het ook echt een filosofische meerwaarde.
"De crux is dat ik zo leergierig ben dat ik me niet bekommer om theorie of praktijk"
Geldt dat ook voor Foucaults filosofie en uw maatschappelijke betrokkenheid? Is de theorie verweven met de praktijk?
Ja, daar ga je. Wat is theorie en praktijk precies? Hoe schuiven die in elkaar? Ik denk dat mijn maatschappelijke betrokkenheid voortkomt uit een bepaalde instelling. Voor mij geldt: op het moment dat je niet meer leert, leef je niet. Theorie en praktijk zijn onlosmakelijk verbonden als je leert. Je kunt het daarna weer uit elkaar gaan halen en in je ivoren toren artikelen gaan schrijven, of je kunt denken: wat ik geleerd heb in praktijk brengen.
De crux is dat ik zo leergierig ben dat ik me niet bekommer om theorie of praktijk. Om weer even terug te gaan naar kendo: aan theorie heb je niks wanneer je tegenover een zwaard staat. Er is wel theorie, maar eerder en later. Of anders: theorie wordt belichaamd – je denkt met je lichaam. En dat is in het westen natuurlijk een vrij onorthodox idee. Maar iedere parkeersteek maakt dat duidelijk.
Bij Foucault lees je dat de samenleving het lichaam normaal leert denken en doen. Als je dat onderzoekt, snap je dat je erin geluisd wordt. Want dat verhaal dat van bovenaf is opgelegd, is het heersende ‘discours’. Dat sluit bepaalde groepen uit. Die horen er niet bij of zijn niet ‘normaal’. Discours bij Foucault omvat zowel theorie als praktijk. En dan gebeurt er iets heel interessants: door erover na te denken krijg je de praktijk scherper en zie je de uitsluitingsmechanismen. Ik ervaar dat als een appel om die onrechtvaardigheid te veranderen.
Welke boodschap zou u mee willen geven in dat kader?
Studenten van nu leven in een andere wereld dan studenten vijftien jaar geleden. Dus kritisch zijn is ook van een andere orde dan vijftien jaar geleden. Nu zijn we helemaal ingebed in communicatiesystemen, schermen en smartphones. Er is een kritische houding nodig om te zorgen dat je niet helemaal door die media wordt ingepakt. Dat noemde ik in 2000 al mediawijsheid.
Als ik vervolgens een term als ecowijsheid introduceer, dan heeft dat te maken met de manier waarop wij onkritisch consumeren zonder rekening te houden met de ontwrichting van ecosystemen. De vanzelfsprekendheid waarmee we ons door de wereld bewegen is nietszeggend geworden. Nu draait alles om AI, deep fake, data, dus uiteindelijk je smartphone. We leven naar de maat van onze middelen of media. Als ik dat een middelmatig leven noem, gaan veel mensen steigeren.
Ook het denken van de Erasmus-universiteit is veranderd. Ze hebben tot 2009 met de rug naar de stad gestaan. Toen Aboutaleb burgemeester werd, heeft de EUR zich omgedraaid naar de stad toe. Als je met je rug naar de stad staat, kun je de stad bekritiseren. Als je naar de stad toe staat, dan ben je zelf deel van het discours dat je bekritiseert en bekritiseer je dus ook jezelf. Je wordt zelf deel van het probleem. Toch hanteren de meeste mensen liever de aloude wij-zij-logica waardoor het probleem altijd bij de ander komt te liggen. Die logica, dat discours is van binnenuit ontwricht en een nieuw discours met een andere logica waarin filosofie misschien ecosofie wordt, wint steeds meer terrein.
Of ik de brede acceptatie van de nieuwe logica nog mee ga maken? Geen idee, ik hoop het… maar tot die tijd blijven we eraan werken.
- Meer informatie
Meer lezen over Henk Oosterling? Ga naar www.henkoosterling.com
