Op donderdag 17 april 2014 nam Justus Veenman, hoogleraar economische sociologie aan Erasmus School of Economics, na bijna 40 jaar afscheid van de Erasmus Universiteit Rotterdam. In zijn afscheidscollege ‘Einde of een nieuw begin’ ging Veenman in op de vernieuwing in de economische wetenschap, ondermeer vanuit de sociologie. De economische wetenschap krijgt de laatste jaren veel kritiek van buitenaf, vooral vanwege de weinig realistische veronderstellingen waarop economen hun modellen baseren. Tot nu toe is deze vaak geïnspireerd door inzichten uit de cognitieve psychologie.
Hoewel vernieuwing vanuit de sociologie beperkt is gebleven, bestaan er volgens Justus Veenman wel degelijk mogelijkheden. Veenman besprak in dat verband het mensbeeld van economen, de Homo Economicus, en dan vooral de veronderstelling van rationeel handelen en de voorstelling alsof mensen hun (economische) beslissingen in een sociaal vacuüm nemen. “In werkelijkheid is er altijd sprake van ‘begrensde rationaliteit’ en van invloed op het individu vanuit zijn sociale omgeving”, aldus Veenman.
Relativeer calculerend gedrag
Veenman greep ondermeer terug op socioloog Max Weber. Deze laat zien dat menselijk keuzegedrag niet altijd wordt bepaald door calculaties, maar ook door normen en waarden. Zo kan ook niet-calculerend gedrag rationeel zijn. Dit inzicht helpt om calculerend gedrag te relativeren. Veenman betoogde dat zulke relativering nodig is ter bestrijding van manipulaties; op kleine schaal in het contact met bijvoorbeeld financieel adviseurs en in het groot bij woekerpolissen en het optreden van de NAM jegens gedupeerden van aardgaswinning.
De poging om de Homo Economicus te boetseren als een sociaal wezen, sluit volgens Veenman aan bij het hart van de sociologie. Daaraan worden verschillende theorieën ontleend, over rolconflict, statusinconsistentie en referentiegroepen. Tot slot besprak Justus Veenman inzichten uit de interpretatieve sociologie, menselijk gedrag dat wordt bepaald door de interpretatie van de werkelijkheid. Veenman: “ Wanneer economen deze benadering willen volgen, vereist het een heel andere manier van economiebeoefening, met minder veronderstellingen over gedrag en meer onderzoek naar de interpretaties en intenties achter gedrag. De maatschappelijke relevantie van de economische wetenschap zou erdoor bevorderd worden.”
- Meer informatie
Over prof.dr. Justus Veenman
Justus Veenman combineert bij zijn onderzoek economische en sociologische theorieën. Zijn onderzoek richt zich op sociale ongelijkheid, met een accent op onderwijs en arbeidsmarkt. Terwijl hij in dat verband aandacht besteedde aan de positie van vrouwen, betreft het merendeel van zijn publicaties de positie van migranten en hun nakomelingen. Veenman was de oprichter en van 1986 tot 2005 de algemeen directeur van het Instituut voor Sociologisch-Economisch Onderzoek (ISEO) van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is fellow van ERCOMER-Utrecht, lid van het IMISCOE Research Network en van het Erasmus Center on Migration, Ethnicity and Health (ECMEH). In de jaren negentig was hij nummer 1 op de lijst van publicerende Nederlandse sociologen. Hij ontving onderzoeksprijzen en de Top Lecturer Award van Erasmus School of Economics.