Schoolboeken spelen een belangrijke rol in het overdragen van nationale collectieve herinneringen. Hoe er over nationale geschiedenis wordt onderwezen, verandert onder invloed van de tijdgeest. Dit blijkt uit het promotieonderzoek van historica Tina van der Vlies. Zij onderzocht hoe de Engelse overwinning op de Spaanse Armada (1588) en het begin van de Nederlandse Opstand (1566–1584) werd verhaald in Engelse en Nederlandse geschiedenisschoolboeken tussen 1920 en 2010. Het verhaal over de Spaanse Armada veranderde bijvoorbeeld onder invloed van de twee wereldoorlogen en wordt inmiddels gebruikt door voor- én tegenstanders van de Brexit.
Nationale collectieve herinneringen in schoolboeken
Hoe er wordt onderwezen over bepaalde geschiedkundige gebeurtenissen is over de gehele wereld onderhevig aan hernieuwde inzichten. Overheidsbemoeienis en ideologische agenda’s worden vaak aangewezen als oorzaken voor verandering en continuïteit in geschiedenisschoolboeken. Maar in tegenstelling tot veel andere landen bestaat er in Engeland en Nederland een vrije schoolboekenmarkt. Andere factoren en ontwikkelingen spelen dus een hoofdrol in het verklaren van continuïteit en verandering in deze schoolboeken.
De kracht van nationale geschiedenis
Een van de geschiedkundige verhalen waar Van der Vlies onderzoek naar deed is de Engelse overwinning op de Spaanse Armada ten tijde van Elizabeth I (1588). Dit verhaal wordt tegenwoordig gebruikt door voor- én tegenstanders van de Brexit. De Brexit campagne wordt gevoed door de nationale mythe van een ‘alleenstaand Engeland’ en trotse verhalen over hoe Engeland ‘alleen’ stond tegenover Hitler in de Tweede Wereldoorlog en tegenover Filips II en de Spaanse Armada in 1588. Premier David Cameron, die ervoor pleitte om lid te blijven van de Europese Unie, probeerde in 2016 dit heroïsche idee van ‘standing alone’ te ontkrachten en verwees ook naar de zeeslag van 1588.
Van het terugdringen van nationalistische visies…
Van der Vlies onderzocht Engelse en Nederlandse schoolboeken als gelaagde vertellingen, waarin geschiedverhalen naar elkaar terug verwijzen. Door deze gelaagdheid te bestuderen, kon ze terugkerende interpretatieschema’s in de overdracht van nationale geschiedenis blootleggen. De studie begint na de Eerste Wereldoorlog, omdat in deze tijd diverse initiatieven voor schoolboekherziening werden ontwikkeld die waren bedoeld om sterk nationalistische visies terug te dringen. De analyse eindigt in het nieuwe millennium, omdat deze periode gekenmerkt wordt door een hernieuwde aandacht voor nationale geschiedenis.
… tot een terugkeer naar ‘traditionele’ nationale geschiedenis
Zo bleek dat het idee van ‘standing alone’ extra werd benadrukt in Engelse schoolboeken van na de Tweede Wereldoorlog. Geïnspireerd door de retoriek van Churchill, benadrukten auteurs in diverse geschiedverhalen hoe de natie ‘alleen’ had gestaan in haar weerstand tegen diverse Europese overheersers – zoals Filips II (16de eeuw), Napoleon (18de eeuw) en Hitler – en hoe ze op ‘eigen kracht’ het gevaar van invasie had weten af te wentelen.
Hoewel deze interpretatie aan kracht inboette sinds de jaren zeventig en tachtig, toen de nadruk meer lag op onderwijs over vaardigheden, is deze weer terug van weggeweest in 2010. In dat jaar besloten sommige uitgeverijen namelijk schoolboeken van vroeger opnieuw uit te geven: zij pleitten bewust voor een terugkeer naar meer ‘traditionele’ nationale geschiedenis.
Promotie Tina van der Vlies
Tina van der Vlies zal op donderdag 21 november om 15.30 uur haar proefschrift Echoing Events. The perpetuation of national narratives in English and Dutch history textbooks, 1920 – 2010 verdedigen in de Senaatszaal van het A gebouw (Erasmus Universiteit Rotterdam).
Meer over Tina van der Vlies
- Meer informatie
Persvoorlichting Erasmus Universiteit Rotterdam, T (010) 408 1216 E press@eur.nl
Meer nieuws ontvangen? Schrijf je in voor de Erasmus Nieuwsbrief.
