Waterdichte luiken voor de ramen, afvoerputjes met terugstroombeveiling, vloeren die tegen nattigheid kunnen: als huiseigenaar kun je veel doen om de schade te beperken als het water komt. Maar de meeste Nederlanders niet geïnformeerd en niet voorbereid als het om overstromingsrisico’s gaat. Een team van Delftse en Rotterdamse wetenschappers wil daar verandering in brengen met een waterlabel voor woningen. ''We willen mensen niet bang maken, maar ze beter in staat stellen zichzelf en hun huis te beschermen.''
Hoe overstromingsbestendig is jouw huis? Wie in Rotterdam woont, stelt zichzelf die vraag waarschijnlijk niet vaak. Maar het is een vraag die steeds urgenter wordt, omdat de kans op overstromingen door klimaatverandering toeneemt in kwetsbare gebieden, zoals de Rotterdamse delta.
''Nederland is een van de best beschermde landen ter wereld als het gaat om overstromingsrisico’s. Onze hoge veiligheidsnormen zijn ongeëvenaard dankzij de eeuwenlange ervaring van Nederland met innovatief waterbeheer,'' zegt econoom Tatiana Filatova, die als hoogleraar Computational Economics verbonden is aan TU Delft en jarenlang watereconoom bij Deltares was. ''Maar klimaatverandering brengt ons in een nieuwe realiteit, die onze beschaving niet eerder heeft meegemaakt.''
Om huiseigenaren en huizenkopers op weg te helpen in deze nieuwe klimaatrealiteit, sloeg Filatova de handen ineen met gedragswetenschapper Antonia Krefeld-Schwalb, universitair docent Marketing aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, en een groot team van andere Delftse en Rotterdamse wetenschappers en maatschappelijke partners. Hun missie: een tool ontwikkelen die niet alleen de overstromingsrisico’s per woning in kaart brengt, maar die huiseigenaren ook aanspoort om effectieve maatregelen te treffen vóórdat wateroverlast tot schade leidt.
Werken aan een waterlabel
''We werken aan een waterlabel waarmee we mensen kunnen empoweren, zonder angst of paniek te veroorzaken op de huizenmarkt,'' zegt Antonia Krefeld-Schwalb. ''Dat vereist een interdisciplinaire aanpak. Ingenieurs berekenen de materiële risico’s, terwijl economen modellen ontwikkelen om te voorspellen hoe risico’s huizenprijzen beinvloeden en hoe klimaatadaptie op het niveau van huishoudens tot schadebeperking leidt. Tegelijkertijd richten gedragswetenschappers zich op de manier waarop mensen klimaatrisico’s en interventies ervaren en hoe ze erop reageren.''
Nu het meerjarige project van start is, spraken we af met Tatiana Filatova en Antonia Krefeld-Schwalb voor een gesprek over waterlabels, en wat die kunnen betekenen voor huiseigenaren en kopers in overstromingsgevoelige gebieden.
Laten we beginnen met een prangende vraag: hoe serieus moeten we overstromingsrisico’s nemen in Nederland?
Tatiana Filatova: ''Een flink gedeelte van Nederland is overstromingsgevoelig. De kans op een grote overstroming is in veel gebieden klein, maar niet overal. Er zijn gebieden die niet door dijken worden beschermd en gebieden waar de bescherming minder sterk is. En een heleboel woningen krijgen al te maken met ondergelopen kelders na hevige regen. De eigenaren van deze woningen komen voor onverwachte kosten te staan, en moeten nadenken over de vraag: hoe gaan we hier mee om? Het klimaat verandert zo drastisch dat de superieure technische oplossingen waar we al eeuwen op bouwen niet langer bijna 100 procent veiligheid bieden, zoals mensen in Nederland lange tijd gewend waren.''
Antonia Krefeld-Schwalb: ''Het interessante aan onze perceptie van overstromingsrisico’s, is dat die perceptie sterk wordt beïnvloed door onze geschiedenis en onze geografie. We denken in Nederland vaak aan de dreiging van de zee als het gaat over overstromingsgevaar. Maar het stijgende zeeniveau vormt niet de enige dreiging. Sterker nog, het grootste risico komt nu van zware regenval.''
''Uiteindelijk zullen we proactiever moeten worden. We moeten nadenken over schadebeperking als er wél een grote overstroming komt door het veranderende klimaat”
Tatiana Filatova
Tatiana Filatova: ''Het is essentieel dat we dit soort percepties begrijpen. Mensen interpreteren risico’s heel verschillend, en maatschappelijke opvattingen zijn daarin een belangrijke factor. In Nederland heerst de maatschappelijke opvatting dat overstromingsrisico tegenwoordig geen probleem meer is. Maar dat is niet wat de wetenschap ons vertelt. Zelfs in 2024 kampten veel mensen met overstroomde kelders door zware regenval. Dat waren geen rampzalige overstromingen, maar de schade werd wel gevoeld. Uiteindelijk zullen we proactiever moeten worden. We moeten nadenken over schadebeperking als er wél een grote overstroming komt door het veranderende klimaat.''
Antonia Krefeld-Schwalb: ''Inderdaad, en daarvoor is meer nodig dan mensen alleen informeren over de overstromingsrisico’s waaraan ze zijn blootgesteld. We moeten ervoor zorgen dat ze ook iets kúnnen met die informatie. In de psychologie is er fenomeen dat “aangeleerde hulpeloosheid” heet, waarbij mensen niet begrijpen wat ze kunnen doen aan een negatieve situatie en zich daardoor machteloos voelen. Dus: we moeten mensen vertellen wat de risico’s zijn, maar we moeten ze vooral in staat stellen om iets aan die risico’s te doen.''
Is dat waar het waterlabel voor bedoeld is?
Tatiana Filatova: ''Precies. Klimaatrisico’s nemen toe, en onze geschiedenis is geen goede voorspeller van overstromingsrisico’s in de toekomst. Een waterlabel kan mensen richting geven op het onbekende terrein waar we ons nu begeven. Ik zal een voorbeeld geven: tot 2030 staat de bouw van een miljoen nieuwe huizen op de planning, en 80 procent van die woningen wordt gebouwd in klimaatgevoelige gebieden. Wat betekent dat voor de mensen die daar straks wonen? Als koper wil je weten waar je aan begint. Daar kan een waterlabel bij helpen. Het is bedoeld om zowel eigenaren als potentiële kopers inzicht te geven in de risico’s en mogelijke maatregelen om die te beheersen.''
Antonia Krefeld-Schwalb: ''Het waterlabel dat we ontwikkelen is meer dan alleen een infromatietool – het is een gedragsinterventie die mensen zal helpen betere keuzes te maken.''
Wat kun je zelf doen als je huis kwetsbaar is voor overstromingen?
Tatiana Filatova: ''Er zijn verschillende praktische maatregelen die huiseigenaren kunnen treffen. Je kunt bijvoorbeeld een terugstroombeveiliging installeren op afvoeren in huis, zodat water niet via het riool terug je huis in kan stromen als je straat onderloopt. Om schade te voorkomen kun je ook je kelder overstromingsbestending maken met speciaal materiaal. Andere praktische mogelijkheden zijn bijvoorbeeld speciale waterdichte luiken voor ramen en deuren om water buiten te houden. Je kunt ook kiezen voor waterbestendige materialen in huis, zoals tegels in plaats van een dure parketvloer.''
''Door je tuin niet te betegelen, bijvoorbeeld, of samen met buren de straat te vergroenen, zorg je ervoor dat water beter wordt opgenomen door de bodem en verlaag je dus voor iedereen de risico’s''
Antonia Krefeld-Schwalb
Antonia Krefeld-Schwalb: ''Naast individuele voorzorgsmaatregelen kunnen huiseigenaren ook op buurtniveau bijdragen aan bescherming tegen overstromingen. Door je tuin niet te betegelen, bijvoorbeeld, of samen met buren de straat te vergroenen, zorg je ervoor dat water beter wordt opgenomen door de bodem en verlaag je dus voor iedereen de risico’s.''
Tatiana Filatova: ''Er zijn ook wel meer drastische maatregelen, zoals het ophogen van huizen, maar dat is niet erg praktisch vanwege de manier waarop huizen in Nederland gebouwd zijn. Maar je kunt bijvoorbeeld wel denken aan het verbeteren van drainagesystemen, of nieuwbouwwoningen zo ontwerpen dat ze een zware regenbui beter kunnen opvangen.
Het is een zaak van vooruitdenken: waar zit de elektriciteit in je huis? Als het water je woning binnendringt, dan is je elektriciteitsvoorziening beter beschermd als je de meterkast niet op de begane grond hebt. Sommige van dit soort maatregelen zijn kostbaar, maar je kunt er ook veel financiële schade mee voorkomen als het water komt. Uiteindelijk gaat het erom dat je bent voorbereid op een eventuele overstroming en de mogelijke schade daarvan, zeker als de schade niet vergoed wordt door de verzekeraar of de overheid.''
Nu we het toch hebben over de overheid: is het niet de taak van de regering om bescherming te bieden tegen overstromingen? Moeten we wel naar individuele huiseigenaren kijken als het gaat om klimaatadaptatie?
Antonia Krefeld-Schwalb: ''Dat is een lastige vraag, die samenhangt met een breder vraagstuk: hoe verhoudt individuele verantwoordelijkheid zich tot collectieve verantwoordelijkheid? Ik denk dat je die twee niet van elkaar kunt scheiden. Er is een wederkerige invloed: als je je verantwoordelijk voelt voor je huis, dan heb je misschien ook een verantwoordelijkheidsgevoel ten opzichte van de omgeving waarin je leeft. Een ander punt is het gebrek aan vertrouwen dat mensen hebben in de overheid als het om klimaatkwesties gaat. Misschien kan dat ook verklaren waarom de nadruk nu meer komt te liggen op individuele actie.''
Tatiana Filatova: ''Ik wil daar wel iets aan toevoegen vanuit economisch perspectief. Wetenschappers doen al decennia onderzoek naar klimaatadaptatie, en het is al heel lang duidelijk dat overheidsmaatregelen alleen niet toereikend zijn. Er is bijvoorbeeld een fenomeen dat we de ''safe development paradox'' noemen, of het ''levee effect'', dat ontstaat wanneer de overheid beschermende infrastructuren bouwt zoals dijken. Mensen stromen dan naar dat beschermde gebied, die mensen investeren er, en dus neemt het daadwerkelijke risico paradoxaal genoeg toe. Want met meer mensen en meer welvaart in dat gebied, staat er bij een eventuele overstroming ook meer op het spel.
De overheid kan controle uitoefenen over de waarschijnlijkheid dat een overstroming plaatsvindt, maar het daadwerkelijke risico is een optelsom van waarschijnlijkheid, potentiële gevolgen en kwetsbaarheid. Hoe beter je een gebied beschermt, hoe meer mensen en welvaart dat gebied zal aantrekken, en hoe groter het algehele risico dus wordt. Het is een cyclus – meer bescherming betekent meer blootstelling. Uiteindelijk is dat voor overheden te veel om alleen te bolwerken.''
Antonia Krefeld-Schwalb: ''Inderdaad. En wat ook meespeelt, is de manier waarop mensen reageren op overheidsmaatregelen. Als we zien dat de overheid beschermende maatregelen treft, dan hebben we de neiging om achterover te leunen en zelf weinig verantwoordelijkheid te voelen. Maar de realiteit is dat zelfs in de best beschermde landen ter wereld overstromingsschade niet is uitgesloten.''
Kan een waterlabel de huizenmarkt niet alleen maar nóg ingewikkelder maken?
Tatiana Filatova: ''Als een waterlabel overhaast wordt ingevoerd of slecht wordt uitgelegd, dan kan er paniek en verwarring ontstaan. Dat willen we niet. Daarom is het belangrijk dat we het waterlabel ontwerpen in samenwerking met relevante maatschappelijke partners en stakeholders. Dit onderzoeksproject heeft een sterk toegepast en beleidsmatig karakter. We moeten daarom meer doen dan wetenschappelijke kennis naar buiten brengen – we moeten ook de context begrijpen waarbinnen verschillende actoren, zoals banken, vastgoedbeheerders en overheidsinstanties, opereren.
Voor mij draait dit project om het vinden van effectieve manieren om risico’s te communiceren, zonder paniek te zaaien. We willen mensen niet bang maken, maar ze beter in staat stellen zichzelf en hun huis te beschermen.''
Hoe zit het met ongelijkheden op de woningmarkt? Het is best voor te stellen hoe een waterlabel bestaande verschillen groter zou kunnen maken.
Antonia Krefeld-Schwalb: ''Dat is een belangrijk risico waar we rekening mee houden. Vooral voor kwetsbare groepen is het cruciaal om toegang te hebben tot de juiste informatie. Daarom moeten we informatie over klimaatrisico’s zo laagdrempelig en begrijpelijk mogelijk maken voor iedereen.
Eén manier om dat te doen is door ons niet te richten op overstromingskansen, maar op verwachte financiële schade. Kansberekeningen zijn voor veel mensen moeilijk te begrijpen, vooral als het gaat om hele kleine waarschijnlijkheden. In plaats daarvan willen we mensen een concreet idee geven van de schade waarmee ze geconfronteerd kunnen worden. We hebben het over bedragen die mensen kunnen vergelijken met hun salaris, hun jaarinkomen of hun spaargeld, zodat het ergens aan te relateren is.
''In onze simulaties hebben we gevonden dat rijke mensen veelal wegtrekken uit hoogrisicogebieden na een overstroming, terwijl mensen met een laag inkomen vast zitten. Dit versterkt ongelijkheden''
Tatiana Filatova
We willen het waterlabel bovendien interactief maken, zodat mensen virtueel kunnen experimenteren met verschillende klimaatadaptatiemaatregelen en een idee krijgen van verschillende klimaatadaptatiemaatregelen, wat die kosten en hoe ze kunnen leiden tot schadebeperking. Bijna als een soort game, waarbij mensen oplossingen kunnen uitproberen en kunnen zien wat daaruit komt.''
Tatiana Filatova: ''We weten dat mensen risico’s vaak verkeerd inschatten, onafhankelijk van hun inkomen. Dit gebrek aan bewustzijn kan ertoe leiden dat mensen overbieden op huizen die eigenlijk veel risicovoller zijn dan ze denken, waardoor ze een te hoge hypotheek afsluiten. In onze simulaties hebben we gevonden dat rijke mensen veelal wegtrekken uit hoogrisicogebieden na een overstroming, terwijl mensen met een laag inkomen vast zitten – ze hebben een te hoge hypotheek afgesloten voor hun huis, en krijgen het niet voor dezelfde prijs verkocht. Dit versterkt ongelijkheden, aangezien de meest kwetsbare mensen het hardst worden getroffen.
Een waterlabel kan daar juist bij helpen door de drempel weg te nemen naar duidelijke informatie over de waarde van een huis. Maar er zijn ook meer structurele ongelijkheden die interventies op overheidsniveau vereisen. Dat geldt met name voor mensen die vast komen te zitten in hoogrisicogebieden en geen mogelijkheid hebben om weg te verhuizen.''
Antonia Krefeld-Schwalb: ''Precies. Het waterlabel kan individuen helpen, maar we hebben ook bredere maatschappelijke oplossingen nodig voor kwesties zoals klimaatgentrificatie, waarbij rijkere, hoger opgeleide mensen zich kunnen aanpassen of onttrekken aan klimaatrisico’s, terwijl armere mensen achterblijven.''
Voordat we ons gesprek afronden: hoe is het eigenlijk zo gekomen dat een gedragswetenschapper van de Erasmus Universiteit en een economiehoogleraar van de TU Delft gezamenlijk werken aan een waterlabel?
Antonia Krefeld-Schwalb: ''Het begon allemaal vorig jaar bij ''Working Towards NLAAA'', een expert meeting georganiseerd door het Resilient Delta initiative. Daar hebben we de belangrijkste maatschappelijke partners ontmoet die nu bij het project betrokken zijn. Het is fantastisch om hier samen aan te kunnen werken. Iedereen in het team heeft een andere achtergrond, maar we hebben hetzelfde doel. We willen kwetsbare groepen helpen met impactvol onderzoek. Uiteindelijk streven we ernaar om gezamenlijk inzichten te genereren waarmee we wereldwijd bijdragen aan klimaatadaptatiebeleid.''
Tatiana Filatova: ''Ik ben blij dat we elkaar hebben gevonden. Samenwerken vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines is niet makkelijk, omdat je uit je comfortzone moet stappen en moet erkennen dat je over bepaalde kennis niet beschikt. Maar het is tegelijkertijd heel verrijkend. Het Resilient Delta initiative heeft onze samenwerking mogelijk gemaakt – niet alleen door het project te financieren, maar ook door ons samen te brengen en ons te verbinden aan maatschappelijke actoren. Dat maakt dit project heel bijzonder.''
Het meerjarige Water Labels-project is officieel van start gegaan in november 2024. Het kernteam van het onderzoeksproject wordt gevormd door Antonia Krefeld-Schwalb, Tatiana Filatova, Sebastian Gabel, Cees Oerlemans, Robin Nicolai & Bram van den Bergh. Zij werken nauw samen met partners uit de publieke en private sector. Het project valt bij het Resilient Delta initiative onder het thema Climate Adaptation Finance, geleid door Zac Taylor.
- Meer informatie
Ben je op zoek naar meer informatie? Neem contact op met Laura van Gelder, Senior Science Communicator voor Resilient Delta, op laura.vangelder@eur.nl.
- Gerelateerde content
