Muziek luisteren in zwart/wit

Promotie: Julian Schaap
‘Muziek brengt mensen samen,’ zo luidt het credo. Maar, in de praktijk blijkt dat onze muzieksmaak vaak samenvalt met bestaande verdelingen in de maatschappij. Zo treffen we bij een rockconcert overwegend wit (vaak mannelijk) publiek en bij hip-hopconcerten doorgaans een veelkleurig publiek aan. Dit is enigszins paradoxaal: muziek brengt samen, maar drijft ook uit elkaar. In hoeverre en op wat voor manier etnoraciale scheidslijnen in muziekreceptie worden geconstrueerd, onderhouden en/of ontmanteld, onderzoekt Schaap in zijn proefschrift 'Elvis has finally left the building? Boundary work, whiteness and the reception of rock music in comparative perspective'. Vrijdag 11 oktober promoveert hij aan de Erasmus Universiteit.

Julian Schaap onderzocht hoe mechanismen van in- en uitsluiting relateren en bijdragen aan het in stand houden van structurele ongelijkheid in de bredere maatschappij. Hierin maakte hij gebruik van zowel kwalitatieve (diepte-interviews, sorteeropdrachten) als kwantitatieve methoden (inhoudsanalyse, impliciete associatietesten). Om zo aandacht te hebben voor de cognitieve aspecten van associaties op basis van ras/etniciteit, die een belangrijke rol spelen in de (veelal niet-intentionele) (re)productie van ‘witheid’.

Uit het onderzoek blijkt dat de dominantie van witheid in rockmuziek in stand wordt gehouden door 'etnoraciale ideologieën', authenticatieprocessen en het bestaan van diepliggende impliciete associaties. Zo worden niet-witte rockfans veelal als niet-authentiek beoordeeld door witte rockfans, maar ook door mensen (zowel wit als niet-wit) buiten de rockscene. Dit gebeurt zowel expliciet als impliciet. Met andere woorden: Elvis, en de witheid die hij representeert, heeft wortel geschoten in onze cognitie en, tegelijkertijd, in de symbolische en sociale scheidslijnen die we vinden in de receptie van rockmuziek.

Desondanks is er ook bewijs dat Elvis en zijn representatie langzaam aan een weg aan het banen zijn richting de uitgang. Dezelfde processen van authenticatie die assisteren in het construeren en in stand houden van witheid in rockmuziek bieden ook een mogelijkheid tot verzet. Door witheid actief te markeren en vormen van niet-witheid te markeren als ‘goede’ rockmuziek, soms onder het mom van ‘ware’ rock-rebellie. Hiermee worden bestaande etnoraciale scheidslijnen opgeschud en gedeconstrueerd, wat weer ten gevolgen kan hebben voor de deconstructie van ‘witheid’ in andere culturele sectoren en daarbuiten.

Foto: Julian Schaap.