Kwetsbare burgers het hardst geraakt door de negatieve sociale gevolgen van de coronapandemie

De studie baseert zich op gegevens uit vijf grootschalige surveys over de maatschappelijke impact van COVID-19 onder een representatieve steekproef van de Nederlandse bevolking. Deze surveys werden afgenomen tussen april 2020 (tijdens de eerste lockdown) en september 2021, met deelname van 20.000 tot 25.000 respondenten per enquête. Onderwerpen van de vragen waren: economische onzekerheid, financiële problemen, mentale spanningen, ervaren dreiging door het virus, zorgmijding, ontvangen hulp, vertrouwen in de overheid en tevredenheid met het coronabeleid. Ook heeft een nameting In september 2023 plaatsgevonden over de mentale gevolgen van de pandemie.

Kwetsbare groepen het hardst getroffen 

De pandemie versterkte bestaande maatschappelijke ongelijkheden. Mensen met een lagere opleiding, gering inkomen, een niet-westerse migratieachtergrond, jongeren en personen met een minder goede ervaren gezondheid ondervonden de meeste negatieve sociale gevolgen. De pandemie fungeerde dus niet als 'grote gelijkmaker', maar juist als een versterker van ongelijkheid.

Zelfstandigen onder werkenden zwaar getroffen 

Onder werkenden werden zelfstandigen (ZZP’ers en kleine en middelgrote ondernemers) het hardst geraakt. Zij rapporteerden meer economische onzekerheid dan werknemers in loondienst. Dit gold zowel voor zelfstandigen in het lagere segment (bijvoorbeeld uitzendkrachten) als in het hogere segment (zoals ICT-specialisten en interimmanagers). Daarnaast hadden zelfstandigen minder vertrouwen in de overheid en meer onvrede over het coronabeleid.

Mentale spanningen en herstel 

Mensen met een slechte ervaren gezondheid, een sterk gevoel van dreiging door het virus en een afname van sociale contacten ervoeren negatieve mentale gevolgen. Longitudinale analyses laten zien dat dezelfde factoren die mentale spanningen aanvankelijk verhoogden, later ook bijdroegen aan herstel. Vrouwen en jongeren (18-35 jaar) ervoeren in het begin meer toename in spanningen, maar deze namen later ook sterker af. Bij een meting in september 2023 bleek dat de mentale spanningen onder jongeren nog verder waren afgenomen. Er is geen bewijs dat het mentaal welzijn van jongeren blijvend is verslechterd door de pandemie.

Vertrouwen in de overheid 

Het vertrouwen in de landelijke overheid daalde drastisch tijdens de pandemie. In april 2020 had nog 69% van de Nederlanders (veel) vertrouwen in de overheid; in september 2021 was dit percentage gedaald tot 29%. Daarna zakte het vertrouwen verder weg. Opvallend is dat hoger opgeleiden een sterkere daling in vertrouwen rapporteerden dan lager opgeleiden. Dit kan samenhangen met hun minder kwetsbare positie (bijvoorbeeld vaste banen en loongarantie door overheidssteun), waardoor zij kritischer stonden tegenover het gevoerde beleid.

Over het onderzoek

Het onderzoek Ongelijke verdeling van sociale gevolgen van de coronapandemie van de Erasmus Universiteit Rotterdam in samenwerking met onderzoeksinstituut Risbo en de Universiteit Utrecht, is mogelijk gemaakt door ZonMw (projectnr. 10430372310028).