Intimiteit en wantrouwen in de Nederlandse asielprocedure

In de media lezen we regelmatig over asielzoekers, waar ze vandaan komen, met welke aantallen ze naar Nederland komen, over de wet, en over het asielbeleid. Er is echter maar weinig kennis over hoe dat beleid vervolgens wordt uitgevoerd. Antropoloog Maja Hertoghs kreeg toegang tot de asielprocedure en deed ruim vier jaar onderzoek waar ze haar proefschrift ‘Intensities of the state’ over schreef. Hertoghs richtte haar focus op de uitvoerders van deze procedure. Ze liep mee, keek toe en werd onderdeel van de ontmoetingen tussen de IND en de aanvrager en tussen de advocaat en de aanvrager. Ze interviewde hen over hun werk en las mee met beslissingen.

Hertoghs neemt de lezer middels een etnografie mee in de dagelijkse spanningen en details van de procedure. Spanningen die sterk verbonden zijn aan een gesloten procedure die plaatsvindt buiten het oog van het publiek. Met haar proefschrift breekt zij die geslotenheid open.

Wantrouwen als leidraad
IND ambtenaren, advocaten en vluchtelingenwerkers worstelen allemaal op hun eigen manier met de vraag: Wie ‘verdient’ het om in Nederland te verblijven en wie niet? Waar IND ambtenaren de taak hebben asielaanvragers kritisch te benaderen en beslissingen te maken, moeten medewerkers van Vluchtelingenwerk en asieladvocaten de asielaanvragers steunen in dit proces. De gevoelens van al deze professionals voor de asielaanvragers èn voor de procedure an sich zijn cruciaal voor het verloop en de uitkomst van een aanvraag, constateert Hertoghs.

Het spanningsveld van ‘de een verdient het wel en de ander niet’ leidt tot een strakke en uitgebreide test waarin wantrouwen de leidraad is. Daarmee wordt er een appel gedaan op de intuïtie en gevoelens van de IND ambtenaren. IND ambtenaren leren te werken met het geloof dat asielaanvragers vaak ‘liegen’ om Nederland binnen te komen. Hertoghs laat in haar onderzoek zien dat wantrouwen als tactiek wordt ingezet om de verhalen van asielaanvragers te doorgronden en te evalueren.

Hertoghs onderzoek laat de complexe dynamiek van wantrouwen zien en hoe dit tot een intieme en harde praktijk leidt. In deze praktijk wordt uitgegaan van ‘schuldig tot onschuld bewezen is’. Een omdraaiing van de regel in het strafrecht waar van onschuld wordt uitgegaan tot het tegendeel bewezen is.