De door Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, overhandigde vragenlijst die Oekraïne moet invullen, opdat de EU kan beginnen met het beslissen over EU-lidmaatschap, is inmiddels ingevuld. Nu ligt de bal weer bij de EU en de lidstaten om hier zo snel mogelijk over te beslissen. Volgens Fabian Amtenbrink, hoogleraar Recht van de Europese Unie aan Erasmus School of Law, blijft het echter onrealistisch dat Oekraïne op korte termijn EU-lid wordt. Bij Nieuwsuur en NU.nl licht hij de procedure en de huidige situatie toe.
Ursula von der Leyen gaf aan dat zij het liefst binnen een aantal weken in plaats van een aantal jaar een advies wil uitbrengen aan de EU-lidstaten over het kandidaat-lidmaatschap van Oekraïne. Nu de vereiste vragenlijst door Oekraïne is ingevuld, is de verwachting dat de Commissie in juni met een oordeel komt. Volgens Amtenbrink heeft de ervaring echter geleerd dat de toetredingsprocedure “een enorm langdurig en moeilijk proces” is.
Het proces voor (kandidaat-)EU-lidmaatschap
De stap aan het begin van de procedure waarbij de Commissie advies uitbrengt over het verzoek van een land om lid te worden van de EU neemt vaak één tot twee jaar in beslag. Hoewel de Europese verdragen niet voorzien in een spoedprocedure, bieden ze wel ruimte om delen van de procedure te versnellen. “Het EU-verdrag voorziet niet in een specifiek tijdsbestek. Het staat de Commissie dus vrij om sneller dan gebruikelijk een advies uit te brengen aan de Europese Raad”, aldus Amtenbrink.
De volgende stap naar volwaardig EU-lidmaatschap is echter niet zo eenvoudig gezet. Zo moet het kandidaat-lid voor toetreding voldoen aan bepaalde juridische en economische criteria. Deze criteria hebben onder andere betrekking op een functionerende democratie, rechtsstatelijkheid en de bescherming van de mensenrechten, als ook het bestaan van een functionerende markteconomie. Daarnaast moeten landen meestal vergaande en langdurige hervormingsprocessen ondergaan om hun wet- en regelgeving aan het EU recht aan te passen. Uiteindelijk moeten alle 27 lidstaten van de EU unaniem instemmen met het lidmaatschap, en moet ook het Europees Parlement zijn goedkeuring geven. Ten slotte moeten alle EU-landen en de kandidaat-lidstaat het toetredingsverdrag ratificeren.
Eerst overleven
Hoewel de procedure in sommige stadia wel mogelijkheden biedt voor een versnelling in het proces tot (kandidaat-)EU-lidmaatschap, waarschuwt de hoogleraar ook voor de realiteit in Oekraïne: “Laten we niet vergeten dat Oekraïne in het midden van een verschrikkelijke oorlog zit op dit moment. Dat betekent dat je bepaalde dingen nog helemaal niet kán eisen. Zo’n land is aan het overleven op dit moment.”
