Op wat voor manieren kunnen ontwerpers helpen met het agenderen van politieke kwesties? Dat onderzocht Laurens Kolks (Erasmus School of Social and Behavioural Sciences) in zijn proefschrift. Hij bestudeerde een aantal projecten die luchtvervuiling op een creatieve manier bespreekbaar maken. "Wat mij interesseert is hoe ontwerpers juist zoiets ongrijpbaars als luchtvervuiling invoelbaar kunnen maken."
In je proefschrift verbind je sociologie met ontwerpen. Wat maakt dat voor jou een interessante combinatie?
"Ik heb jarenlang een eigen praktijk gehad als ontwerper en ben sociologie gaan studeren om mijn kennis te verdiepen. Hierdoor werd ik zo gegrepen dat ik wilde promoveren. Waar sociologie en design elkaar vinden, is dat ze allebei het sociale en de manier waarop we samenleven willen vormgeven. Veel sociologen zullen niet geloven in maakbaarheid, maar de sociologie is wel begonnen met het idee dat er in de maatschappij knoppen zijn waar je aan kunt draaien. En waar sociologen, zoals ik zelf, hier dikke boeken over schrijven, durven ontwerpers dat te doen door dingen te maken die heel tastbaar zijn. Sociologen op hun beurt zijn goed in het uitpluizen van de context. Dat is voor ontwerpen heel belangrijk, want ontwerpers hebben soms de neiging problemen plat te slaan of te reduceren."
Waar heb je in je proefschrift naar gekeken?
"Ik heb voor mijn proefschrift gekeken naar projecten die op een vernieuwende manier publiek proberen te betrekken. Een voorbeeld is SerVies . Deze ontwerpers maken serviezen door fijnstof van bijvoorbeeld geluidsschermen te schrapen en dat te verwerken in het glazuur. Dat doen ze op zo’n manier dat je aan het bord kunt zien hoeveel luchtvervuiling ergens is. Ze maken de gevolgen van luchtvervuiling dus heel tastbaar. En ik vind het interessant dat ze servies koppelen aan luchtvervuiling terwijl deze twee elementen daarvoor niets met elkaar te maken hadden. Hierdoor geïnspireerd heeft een actiegroep een ontbijt georganiseerd op het Amsterdamse stadhuis, vlak voor een raadsvergadering over luchtkwaliteit. Zo gebruikten de activisten de borden en koppen van SerVies om hun betrokkenheid bij dit onderwerp te uiten."
"Ook heb ik gekeken naar een project in Taiwan. Daar zijn zo’n 5.000 waterijsjes uitgedeeld die gemaakt zijn van regenwater. Met regen slaat onder meer fijnstof neer en hierdoor kunnen mensen het verschil in luchtvervuiling daadwerkelijk proeven. Op die manier dienden de ijsjes als een manier om een gesprek over milieuverontreiniging te beginnen. Wat ik bijzonder vind, is dat de bedenkers een thema als luchtvervuiling hebben weten te verbinden met een van de minst controversiële dingen in de wereld: waterijsjes."
Wat hoop je met je proefschrift duidelijk te maken?
"Ik wil expliciet maken wat ontwerpers kunnen doen in politieke contexten en hoe ze politieke kwesties op de kaart kunnen zetten. Ontwerpers kunnen gebruiksvoorwerpen maken die bijvoorbeeld een bijdrage leveren aan de energietransitie, maar niet overal is een quick-fix voor. Veel ontwerpers zijn geneigd om alles als een probleem te framen. Problemen kun je oplossen, maar kwesties kun je agenderen. Dat is voor mij een belangrijk onderscheid, want bij het agenderen van kwesties kunnen ontwerpers dus evengoed een rol spelen."
Luchtvervuiling is een terugkerend thema in de projecten waar je naar hebt gekeken. Waarom is dit voor jouw onderzoek relevant?
"Luchtvervuiling is heel complex en ongrijpbaar. Het had evengoed een andere publieke kwestie kunnen zijn, maar ik kwam een aantal interessante projecten tegen over luchtvervuiling. Wat voor mij interessant is, is hoe ontwerpers juist zoiets ongrijpbaars invoelbaar kunnen maken."
Wat zie je als een belangrijke bevinding?
"De afstand tussen de burger en de overheid lijkt groter te worden. Maar mensen kunnen hun betrokkenheid op verschillende manieren uiten. Niet alleen door een kruisje te zetten op een stembiljet, maar dus ook door ijsjes met fijnstof uit te delen of door een ontbijt te serveren op bordjes geglazuurd met fijnstof. Dat is voor politici belangrijk om te weten. Ook ben ik ervan overtuigd dat ontwerpers op tal van manieren een bijdrage kunnen leveren. Niet alleen door met technische oplossingen te komen, maar ook door dingen te maken die mensen helpen om hun engagement bij collectieve kwesties te uiten. Ontwerpers zijn gewend uiteenlopende belangen en tegenstellingen samen te brengen. Dat gecombineerd met verbeeldingskracht kan een heel productieve mindset zijn om publieke participatie vorm te geven."
- Onderzoeker
- Gerelateerde content
