In januari 2022 kende de CLI een aantal nieuwe fellowships toe, aan collega’s aan de Erasmus Universiteit Rotterdam die onderwijsvernieuwing willen ontwikkelen, toepassen én onderzoeken. Een van die fellows is associate professor criminologie Gabry Vanderveen van Erasmus School of Law. Het onderwerp van haar fellowship is het verbeteren van de visuele geletterdheid van studenten rechten en criminologie.
“Ik houd me al jaren bezig met de rol van beeldmateriaal in het recht, vooral het strafrecht. Dat vind ik fascinerend, maar ook belangrijk. Het gebruik van beeldmateriaal is de afgelopen decennia enorm toegenomen en een partij als het OM bijvoorbeeld zet bewust in op het gebruik van beeld, bijvoorbeeld in opsporingsberichtgeving maar ook tijdens zittingen. Maar de verdediging heeft vaak niet dezelfde middelen of krijgt moeizaam toegang tot beeldmateriaal. En betrokkenen zijn nog weinig getraind in het beoordelen van beeldmateriaal. Ik maak me zorgen over het gebrek aan kaders voor het gebruik en beoordelen van beeldmateriaal. Zoals het nu gaat kun je in een aantal zaken zeker vraagtekens zetten bij de principes van fair trial en equality of arms .
Beeld ≠ werkelijkheid
Professionals in het (straf)recht missen vaak de vaardigheden hoe om te gaan met beeld. Daar waar we onze studenten heel gedegen trainen in het lezen en interpreteren van tekst, doen we dat nog nauwelijks met beeld. Maar ook over beeld moet je vragen stellen, en je moet weten wélke vragen.
Veel mensen denken dat beelden, zoals foto’s en video’s, objectief, of ‘waar’ zijn Dat is niet zo. Beelden zijn geen directe representatie van de werkelijkheid, de beelden spreken niet voor zichzelf. De kijkers doen dat, zij interpreteren het beeld en maken daar “chocola” van. Het onderscheid tussen sensatie (gewaarworden van een stimulus) en perceptie (betekenis geven aan sensatie) wordt vaak dus niet gemaakt. Mensen kunnen eenzelfde stimulus (zoals een lichtgolf) detecteren, maar er verschillende betekenissen aangeven, er verschillende soorten” chocola” van maken. Het is cruciaal dat bijvoorbeeld, de politie, Openbaar Ministerie, rechters en advocaten bewust zijn dat ze beeld óók moeten bevragen.
Opsporing verzocht
Een belangrijke les die ik studenten wil leren is dat elk beeld het resultaat van keuzes is. Wat laat je zien, en wat dus niet, en hoe? Ook statistische figuren bijvoorbeeld moet je bevragen en niet direct voor waar aannemen. Bij het maken van die figuur is bepaald welke data zijn meegenomen en met welke eenheden ze op de assen getoond worden, welke titel en kleuren daarbij gebruikt worden enzovoort. Een titel of een onderschrift bij een still uit een video: “verdachte schopt slachtoffer” kan sturend zijn hoe we een beeld interpreteren – want zie je écht dat er geschopt wordt? Een still laat toch geen beweging zien? Ook door een specifiek gedeelte van een opsporingsfoto te omcirkelen wordt onze perceptie gestuurd: door een persoon in rood te omcirkelen, beïnvloed je hoe mensen naar de foto kijken, en hoe ze die interpreteren.
Meters en stappen
Ik hoop dat er vanuit de overheid aandacht en mogelijk regelgeving komt ten aanzien van beeldmateriaal in het recht, maar dat zijn processen van jaren. Wat we nu al kunnen doen is de rol en invloed van beeldmateriaal in rechtsgeleerdheid en criminologie meer en beter behandelen in het onderwijs. Mede door de CLI Fellowship wil ik daar mijn steentje aan bijdragen. Dankzij de CLI heb ik niet alleen tijd om onderzoek te doen hiernaar, maar heb ik ook een student- assistent (Jordi Booij) kunnen aannemen en de hulp van een legal design specialist, tevens voorzitter van de Legal Tech Alliantie (Ilona van Opdorp – van de Kooi) kunnen inschakelen. Dat is super waardevol. Door de
financiële en personele steun kan ik meters maken, en stappen zetten. Het geeft me bovendien een stok achter de deur, zowel voor mezelf als naar anderen: een dag in de week is geblokkeerd en helemaal gereserveerd voor dit project.
CLI Fellowship
Ik onderzoek welke leermiddelen en didactische methoden de visuele geletterdheid van studenten verbeteren, en wil die dus ook concreet ontwikkelen voor toepassing in het curriculum van criminologie en rechtsgeleerdheid. We zijn op dit moment systematisch aan het inventariseren wat er al aan beeldmateriaal gebruikt wordt. Sommige docenten denken dat ze geen beeldmateriaal gebruiken, totdat ze beseffen dat flow charts, pijlenschema’s, plattegronden en tijdlijnen ook een vorm van beeldmateriaal zijn, waarbij keuzes zijn gemaakt. Het laten ontstaan van dat inzicht is een eerste stap in de goede richting.”
Aankondiging en oproep
De komende maanden nemen Ilona, Jordi of Gabry contact op met een aantal docenten vanwege dit CLI-project. Collega’s die meer informatie willen of input willen leveren: graag! Zij kunnen mailen naar vanderveen@law.eur.nl.