Het sociale leenstelsel voor studenten beïnvloedt de studiekeuze

Frank van Oort, hoogleraar toegepaste economie, Bas Karreman, universitair hoofddocent toegepaste economie en Zhiling Wang, universitair docent toegepaste economie, alle drie werkzaam bij Erasmus School of Economics, analyseerden als eerste op kwantitatieve wijze de impact van het sociale leenstelsel op de studiekeuze.

Invloeden op de studiekeuze

Naast de directe invloed van het leenstelsel op studiekeuze wordt er gekeken naar de interactie met sociaaleconomische achtergrond, middelbare school prestaties, woonlocatie en geslacht. Dankzij het sociale leenstelsel zou de toegang tot het onderwijs voor iedereen gelijk moeten zijn. Studenten uit lage welvaartsgroepen kunnen echter niet terugvallen op financiële ondersteuning van hun ouders voor het terugbetalen van het leningdeel. De onderzoekers verwachten daarom dat zij andere studiekeuzes maken en meer waarde hechten aan financiële zekerheid na het afronden van de opleiding. Eenzelfde verwachting is er voor studenten die minder goed presteerden op de middelbare school. Als verwacht wordt dat ze ook in het hoger onderwijs achterblijven, kan dit zorgen voor langere studietijd en meer studieschuld, waardoor financiële zekerheid gewenst is. Zo is het ook voor aankomende studenten met een beperkt studieaanbod in de directe woonomgeving aannemelijk dat zij vaker een studie zullen kiezen leidend tot een hoger verwacht inkomen om de kosten van op kamers gaan te compenseren. Als laatste verwachten de onderzoekers dat de studiekeuze van vrouwen vaker wordt beïnvloed door een hoger startsalaris.

Veranderingen ten opzichte van de basisbeurs

Ondanks dat sinds 2015 het leenstelsel van kracht is in het hbo en wo, geldt voor het mbo nog steeds de basisbeurs. Om het effect van het sociale leenstelsel op de studiekeuze te meten, hebben de onderzoekers de verandering in studiekeuzes van havo- en vwo-gediplomeerden vergeleken met die van vmbo-gediplomeerden voor en na de invoering van het leenstelsel. De vmbo-gediplomeerden dienen hierbij als controle groep. Hierbij wordt aangenomen dat als het leenstelsel niet zou zijn ingevoerd, de niet geobserveerde verschillen tussen de drie groepen hetzelfde zou zijn over de tijd.

Havisten kiezen hoger startsalaris

Uit het onderzoek komt naar voren dat havo-gediplomeerden na de invoering van het sociale leenstelsel vaker kiezen voor studierichtingen met een hoog startsalaris na afronding van de studie. Voor vwo-gediplomeerden wordt geen effect gevonden. Voor havo gediplomeerden blijkt de verandering in de studiekeuze samen te hangen met het inkomen van hun ouders. De keuze voor studies met een hoger startsalaris is aanzienlijk hoger voor de havo-gediplomeerden uit de lage inkomenscategorie. Ook kiezen havisten die relatief minder goed presteren op de middelbare school vaker voor studies met een hoog verwacht startsalaris. Het aanbod van onderwijsinstellingen in de omgeving die een opleiding aanbieden overeenkomstig het vakkenpakket van de aankomende student blijkt ook relevant voor het effect van het leenstelsel op de studiekeuze. Het gaat dan om studenten  die een studie relatief ver weg van hun woongemeente kiezen, met langere reistijden of hogere kosten voor het wonen op kamers. Als laatste bleek dat vooral vrouwen na de invoering van het sociale leenstelsel meer geneigd zijn opleidingen met een hoger verwacht startsalaris te kiezen.

Hoewel nog geen daadwerkelijke loonverschillen na de studiekeuze kunnen worden bepaald, omdat de eerste afgestudeerden onder het sociale leenstelsel pas net klaar zijn, zijn de bevindingen wat betreft de invoering van het stelsel vooralsnog in lijn met een van de beleidsverwachtingen, namelijk: individuele en bewuste studiekeuzes worden meer geleid door het verdienpotentieel van een hogeronderwijsdiploma.