Universiteiten willen dat de publicaties van hun onderzoekers openbaar toegankelijk zijn. Zij zien open access publicaties als bevorderlijk voor de wetenschap en als middel om kosten voor universiteiten te beperken. De Auteurswet geeft wetenschappers het recht om een artikel na een redelijke termijn na de eerste reguliere publicatie ook open access te publiceren. De huidige wet en de afwijkende interpretatie daarvan door universiteiten en uitgeverijen zorgt echter voor kopzorgen bij universitair medewerkers. Sigrid Hemels, hoogleraar Belastingrecht aan Erasmus School of Law, licht de problematiek toe in een opiniestuk in het Financieele Dagblad.
Open access is belangrijk voor universiteiten en de wetenschap. Daarom verplichten universiteiten hun onderzoekers regelmatig om vrijwel al hun publicaties na verloop van zes maanden open access ter beschikking te stellen. Tegelijkertijd zijn publicaties in wetenschappelijke tijdschriften (die niet in alle wetenschapsgebieden open access zijn) belangrijk voor het carrièreperspectief en het bereik van onderzoekers. Om open access te bevorderen, heeft de wetgever bepaald dat makers van korte wetenschappelijke werken die gefinancierd zijn met publieke middelen (zoals wanneer de universiteit het onderzoek heeft bekostigd) het recht hebben om een publicatie na een redelijke termijn open access ter beschikking te stellen.
Conflictrisico
Universiteiten verplichten hun onderzoekers vaak om dit te doen. Het probleem is echter dat de universiteiten zes maanden een redelijke termijn achten, waar sommige uitgevers voor bepaalde werken twaalf maanden redelijk vinden. Ook moeten onderzoekers van verschillende universiteiten al hun publicaties open access maken, niet alleen de korte wetenschappelijke publicaties. Dat zorgt bij onderzoekers voor een dilemma, vertelt Hemels: “Je riskeert immers een conflict met je uitgever als je je toch aan de universitaire plicht en termijn houdt. Doe je dat niet, dan loop je het risico in een conflict met je werkgever te belanden.”
Publiceren in Spaanse en Indonesische tijdschriften
Volgens sommigen zou de oplossing voor onderzoekers zijn om in tijdschriften te publiceren die open access toestaan. Dit blijkt echter, in ieder geval in de fiscaal-juridische praktijk, geen reële optie: “Fiscaal-juristen kunnen dan nog in een paar Spaanstalige, Indonesische en een enkel Engelstalig tijdschrift publiceren. Dit zijn niet de tijdschriften die het meest relevant zijn voor het carrièreperspectief en evenmin tijdschriften met een grote impact. Juist fiscalisten moeten ook in Nederlandstalige tijdschriften publiceren om mee te doen aan het debat in Nederland”. Universiteiten beloven om eventuele rechtszaken voor hun rekening te nemen, maar ook dat is volgens Hemels geen aantrekkelijke oplossing: “Dat klinkt mooi, maar iedereen die zelf ooit bij een rechtszaak betrokken is geweest, weet hoe emotioneel belastend dat kan zijn. Daarnaast kan ook reputatieschade optreden. Voorkomen is beter dan procederen.”
Oplossingen
De verplichting is al helemaal ongunstig voor parttime onderzoekers, aldus Hemels: “Hier komt bij dat in onderwijsintensieve disciplines, zoals rechten, steeds meer werknemers alleen een (parttime) tijdelijke onderwijsaanstelling hebben. Zij krijgen geen publiek geld om te publiceren, maar worden geacht dat in hun eigen tijd te doen. Toch moeten ook zij hun publicaties open access publiceren. Zij hebben de slechtste argumenten jegens uitgevers en tegelijkertijd de meest kwetsbare relatie met de universiteit.”
De hoogleraar Belastingrecht ziet drie mogelijke oplossingen: “Gratis databasetoegang voor universiteitsmedewerkers en studenten is voor bepaalde disciplines een te overwegen alternatief. Een uitgever als NLFiscaal doet dit al. De overheid moet artikel 25fa Auteurswet, waarin het open access recht staat, duidelijker formuleren en universiteiten moeten zich als goed werkgever richting hun werknemers gedragen: het open access doel mag niet alle middelen heiligen.”
- Professor
- Meer informatie
Klik hier voor het hele opiniestuk in het FD.
Naast het opiniestuk dat Hemels heeft geschreven in het FD, zijn er op 31 maart en 7 april 2022 twee artikelen als tweeluik gepubliceerd in Weekblad fiscaal recht waarin Hemels uitgebreider ingaat op het onderwerp. In het eerste deel van het tweeluik richt zij zich op de betekenis van open access en de mogelijkheden die fiscalisten hebben om open access te publiceren. In het tweede deel van het tweeluik vertelt ze meer over de juridische en arbeidsrechtelijke aspecten van het open access publiceren. Beide artikelen zijn met toestemming van de uitgever direct open access beschikbaar gemaakt in de EUR repository.
