Gezond schermgebruik gaat over het evenwicht tussen schermtijd, de inhoud van de content en de impact daarvan op je welzijn.

Digitale weerbaarheid gaat over de combinatie van kennis, vaardigheden en gedragingen in de onlinewereld. “Het stelt kinderen en jongeren instaat om de kansen van de onlinewereld te benutten en zich tegelijkertijd te beschermen tegen de risico’s ervan”, legt Rozendaal uit. Om digitaal weerbaar gedrag te ontwikkelen leren kinderen verschillende strategieën om ongepaste of schadelijke content te vermijden. Voorbeelden zijn het instellen van een tijdslimiet of het rapporteren van ongewenste berichten. Veerkracht daarentegen gaat over het vermogen om te herstellen van negatieve ervaringen in de onlinewereld. “Dit betekent dat wanneer er iets vervelends of schokkends gebeurt - zoals het zien van gewelddadige video's - de persoon in staat is om terug te veren en weer verder te gaan,” vertelt Rozendaal.

Gezond schermgebruik

Eén van de thema’s waarbinnen je digitale weerbaarheid en veerkracht kan onderzoeken is ‘gezond schermgebruik’. Vaak denken mensen dat gezond schermgebruik vooral gaat over de tijd die je online besteedt. “Het instellen van schermtijdlimieten kan natuurlijk helpen om overmatig gebruik te voorkomen”, zegt Rozendaal, “Maar het is ook belangrijk om te kijken naar wat je allemaal doet en ziet als je online bent. Het soort content dat je consumeert heeft namelijk invloed op je welzijn. Content die je inspireert, iets leert of vermaakt is over het algemeen goed voor mensen.” Het is dus goed om bewust te zijn dat sommige content negatieve gevoelens kan oproepen, zoals gewelddadige of ongepaste video’s. 

Rozendaal vult aan dat gezond schermgebruik ook heel erg te maken heeft met hoe de rest van je dag eruitziet, dus om de balans. “Gezond schermgebruik moet in het grotere geheel van je dagelijkse activiteiten passen. Dit houdt in dat je ook tijd besteedt aan andere, actieve bezigheden, zoals sporten of sociale interacties.” Al met al gaat gezond schermgebruik dus over het vinden van een evenwicht tussen schermtijd, de inhoud van de content en de impact daarvan op je welzijn. Het Trimbos-instituut en Netwerk Mediawijsheid hebben hiervoor het Digitale balansmodel opgesteld. “Dit model helpt je nadenken over een gezonde balans, met en zonder digitale media.”

De verantwoordelijkheid van ouders

Ouders willen vaak weten wat een normale schermtijd is. “Daar zijn al vaak zat richtlijnen voor opgesteld”, zegt Rozendaal. “Het is daarnaast ook goed als ouders samen met hun kind regels opstellen over het tijdslimiet en over de inhoud van wat ze online doen.” Een voorbeeld is dat je kan afspreken dat sommige apps na een bepaalde tijd niet meer gebruikt mogen worden. Daarnaast is het goed om kinderen te betrekken bij het maken van afspraken en hen het gevoel te geven dat ze inspraak hebben in hun schermgebruik. “Als ze het gevoel hebben dat er naar hen wordt geluisterd vergroot het ook de kans dat ze zich daadwerkelijk aan de regels houden en het draagt bij aan hun autonomie.”

Ook is het volgens Rozendaal belangrijk dat ouders oprechte interesse tonen in de onlineactiviteiten van hun kinderen. Dit helpt bij het creëren van een open gesprek over hun ervaringen en uitdagingen. Kinderen moeten de ruimte krijgen om fouten te maken en te leren van hun ervaringen zonder bang te zijn voor een straffende ouder. “Probeer ook niet gelijk de boze ouder te spelen, maar biedt je kind een emotioneel ondersteunende houding zonder oordeel.” Rozendaal voegt hieraan toe dat educatie over de gevolgen ook belangrijk is in zulke gesprekken. “Leg uit waarom het belangrijk is om schermtijd te beperken en praat over de effecten van overmatig gebruik op de gezondheid.”

Onderzoeksgerichte aanpak in de klas

Naast ouders dragen ook onderwijsinstellingen een verantwoordelijkheid in gezond schermgebruik. Het is belangrijk dat lessen en programma's afgestemd zijn op de specifieke behoeften en interesses van de kinderen in de klas, “want een 'one size fits all'-benadering werkt vaak niet”. Rozendaal legt uit dat leerkrachten niet alle antwoorden hoeven te hebben, “maar ze moeten wel leren om faciliterende vragen te stellen die kinderen aanmoedigen zelf na te denken over hun schermgebruik.”

Het is goed als onderwijsinstellingen flexibeler omgaan met hun curriculum en het aanpassen op basis van de ervaringen en de belevingswereld van hun leerlingen. “En dan gaat het niet alleen maar lessen in digitale geletterdheid en mediawijsheid”, zegt Rozendaal. “Het is ook waardevol om een omgeving te creëren waar kinderen openlijk kunnen praten over hun online-ervaringen, problemen en tips.” Leraren kunnen kinderen bijvoorbeeld aanmoedigen om zelf als onderzoekers te kijken naar hun eigen online-gedrag. Dit kan hen helpen bewust te worden van wat gezond schermgebruik betekent. 

Zo heeft Rozendaal samen met collega’s van MOVEZ Lab de mediawijsheid van kinderen (10-14 jaar) onderzocht, waarbij de jongeren zelf als co-onderzoekers zijn ingezet. Het proces bestond uit drie fases: exploreren, begrijpen/verdiepen en oplossen. Kinderen konden in dit onderzoek hun online-ervaringen delen en kritisch hierop reflecteren. Door interactieve en creatieve opdrachten leren ze de voor- en nadelen van onlinegedrag en ontwikkelen ze strategieën om risico’s te verminderen. De leerlingen voelen zich ‘empowered’ en genieten van het samenwerken aan oplossingen voor online uitdagingen. “Het is waardevol om kinderen samen oplossingen te laten bedenken en elkaar te helpen in hun leerproces”, zegt Rozendaal. 

Verantwoordelijkheid platformen

De uitdaging ligt in het vinden van een balans tussen de kansen en risico’s van de onlinewereld. Door samen te werken en te investeren in digitale weerbaarheid, kunnen ouders en onderwijsinstellingen jongeren beter voorbereiden op een gezond en verantwoord gebruik van media. Verder moeten platformen natuurlijk ook opties bieden om schermtijden en app-limieten in te kunnen stellen. “Deze zijn vaak heel makkelijk te omzeilen en dit roept de vraag op in hoeverre deze maatregelen echt effectief zijn,” zegt Rozendaal. Daarnaast moeten platformen ook flink inzetten op contentregulering. “Als we niet willen dat kinderen bepaalde inhoud zien, moeten platformen ervoor zorgen dat deze niet toegankelijk is.”