In 2035 mag in Rotterdam geen enkel kind meer worden blootgesteld aan tabaksrook. Dat is de missie van beleidsmakers en wetenschappers binnen en buiten de EUR. Onder hen Jasper Been, kinderarts van het Erasmus MC en Paul Kocken, gezondheidswetenschapper bij de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences (ESSB).
Wie zijn het meest kwetsbaar als het om tabak gaat?
BEEN: “Als kinderarts denk ik natuurlijk allereerst aan kinderen. Die zouden we veel meer moeten beschermen, al tijdens de zwangerschap. Als de aanstaande moeder rookt, gaan giftige stoffen zoals koolmonoxide direct via de navelstreng naar de baby. Die stoffen kunnen zorgen voor een soort chronisch zuurstoftekort. De kans op vroeggeboorte, ziektes of aangeboren afwijkingen is beduidend groter bij baby’s van moeders die roken. Maar roken is natuurlijk voor iederéén ongezond. Jaarlijks sterven wereldwijd zo’n 8 miljoen mensen aan de gevolgen van tabak. In ongeveer één op de acht gevallen komt dit door meeroken, dus door de rook van anderen te inhaleren. Kinderen kunnen vaak niet weg als in hun buurt wordt gerookt. Dit kan ze astma of luchtweginfecties bezorgen. Juist zij verdienen onze bescherming.”
Zijn er specifieke groepen die roken?
KOCKEN: “Een ongezonde levensstijl, waaronder roken, kom je vaker tegen in de lagere sociale klassen. Dat is begrijpelijk. Als je nauwelijks de kosten van je kinderen kunt betalen en je woont in een slecht huis in een onveilige buurt, heb je dringender zorgen. Onderzoek heeft aangetoond dat financiële stress een belemmerende factor is bij het stoppen met roken. Daarbij is tabak erg verslavend.”
BEEN: “Dit heeft ook een fysiologische reden. De tabaksindustrie heeft jarenlang allerlei stoffen toegevoegd aan sigaretten om de afhankelijkheid te vergroten. Die stoffen veroorzaken een sensatie in je brein waardoor je denkt: hier moet ik meer van hebben.”
KOCKEN: “Ja, de industrie wist al lang hoe dodelijk haar producten waren. Overigens ligt onze focus niet alleen op arme wijken. Ook een grote groep studenten rookt, zij het niet allemaal dagelijks. Uit onderzoek van het Trimbos-instituut blijkt dat onder hoger opgeleiden veel 20-24-jarigen af en toe roken, maar de groep van 25-30 jaar weer meer dagelijks. Mogelijk is ook dit een uitlaatklep van stress.”
Is stoppen met roken niet gewoon een keuze?
KOCKEN: “Vanuit de gezondheidspsychologie weten we dat slechts een beperkt gedeelte van het menselijk gedrag bewust is. We handelen grotendeels vanuit automatismen. Een sigaret opsteken is een rustmoment, iets wat troost biedt. Daar denk je niet over na. Naast alle zorgen die veel mensen in achterstandswijken hebben, is er te weinig ruimte in de hersenen om te werken aan een overwogen gedragsverandering. Daar doen we onderzoek naar. Een theorie is dat, als we hun problemen op financieel gebied zouden verlichten, ze bewuster gaan nadenken over hun rookgedrag.”
"Je kunt het je bijna niet meer voorstellen, maar toen ik coschappen liep werd er nog gerookt in het ziekenhuis."
Jasper Been
Kinderarts, Erasmus MC
Welke rol speelt de omgeving?
KOCKEN: “Of je wel of niet rookt, hangt ook af van de mensen om je heen. Als je ouders of vrienden roken, vind je het wellicht ‘normaal’ dat jij ook een sigaret opsteekt.”
BEEN: “Het gaat ook om de norm die we als maatschappij stellen. Je kunt het je bijna niet meer voorstellen, maar toen ik coschappen liep werd er nog gerookt in het ziekenhuis. In 2004 hebben we als samenleving gezegd: op het werk en in openbare ruimten geldt een rookverbod. Hierdoor is de gezondheid van kinderen vooruitgegaan, zo is gebleken uit ons onderzoek. Minder kinderen lijden aan longziekten en zelfs het aantal vroeggeboortes is afgenomen. Enkele jaren geleden hebben we als Erasmus MC, samen met onze buren van de Hogeschool Rotterdam, het initiatief genomen tot een rookvrij buitenterrein. Een juridisch verbod lukte niet, maar we hebben borden opgehangen met het verzoek om niet te roken in de buurt van het ziekenhuis. Daarnaast werd medewerkers en patiënten de cursus Stoppen met roken aangeboden. Studenten zijn met rokers op het terrein in gesprek gegaan. Die reageerden vaak helemaal niet negatief en waren bereid hun gedrag aan te passen. Het aantal rokers nam af met de helft. Vaak zijn zachte maatregelen ook effectief.”
In de gedragspsychologie heet dat nudging, toch?
KOCKEN: “Nudgen is het op een subtiele manier iemand stimuleren tot een verandering in het gedrag. Een mooi voorbeeld is de stempelkaart waarmee we mensen bewegen de cursus Grip en Gezondheid te volgen en te motiveren te stoppen met roken. Bij ieder bezoek krijgen ze een stempel, bij een volle kaart een tas met gezonde boodschappen. Naast de cursus en de nudging-technieken zetten we in op financiële buddy’s: vrijwilligers die zijn opgeleid om mensen te helpen de knelpunten op te sporen en meer zelfredzaam te worden. Natuurlijk nemen buddy’s niet de schulden weg. Maar ze leren hun cliënten hoe zij kunnen omgaan met stress in combinatie met financiële zaken. Precair is dat mensen, ook uit schaamte, niet gemakkelijk praten over hun geldzorgen. Daarom komen de buddy’s bij voorkeur uit de community, maar ook weer niet té dichtbij. Na de cursus Grip en Gezondheid blijken mensen minder stress te ervaren en zeggen ze minder afhankelijk te zijn van nicotine.”
“Gedragsverandering is per definitie ambitieus, zeker als het gaat om zoiets verslavends als roken.”
Paul Kocken
Gezondheidswetenschapper, Erasmus School of Social and Behavioural Sciences (ESSB)
Met wie werkt ESSB hierin samen?
KOCKEN: “De activiteiten die ik schetste, vallen binnen het project Grip en Gezondheid. Dat is weer een onderdeel van het expertisecentrum Healthy’R, waarmee we de ambitie hebben om kwetsbare groepen te stimuleren tot gezonde keuzes: vaker bewegen, gezonde voeding en niet meer roken. Healthy’R zijn we samen met de gemeente Rotterdam gestart in 2017, onder leiding van prof. Semiha Denktaş. En uiteraard trekken we ook binnen de EUR samen op, bijvoorbeeld met de economische en medische wetenschappen. We betrekken het hele sociale domein. Gedragsverandering is per definitie ambitieus, zeker als het gaat om zoiets verslavends als roken. Maar we boeken succes en gaan zeker nog vier jaar door. Dus nee, ik zit niet in een torentje op Woudestein. Juist de verbinding met partners in de stad maakt mijn werk boeiend en nuttig.”
Hoe is de samenwerking op medisch vlak?
BEEN: “Die is heel breed. Een mooi voorbeeld is de Taskforce Rookvrije Start. Hierin zijn beleidsmakers en zorgprofessionals verenigd, die betrokken zijn bij zwangerschap en het jonge leven. We zaten aan tafel bij het Nationaal Preventieakkoord uit 2018, dat onder meer inzet op een rookvrije generatie. Zoals gezegd, dit doen we niet met een opgeheven vingertje. Een zwangere vrouw weet zelf ook wel dat ze beter kan stoppen met roken. Wij helpen haar daarbij vanuit onze expertise. In het Erasmus MC doen we onderzoek, gefinancierd vanuit diverse gezondheidsfondsen. Hierdoor hebben we onder meer een studie gedaan naar effectief tabaksbeleid in het buitenland. In sommige landen is het verboden om in de auto te roken als er kinderen meerijden. De concentratie fijnstof in een auto waarin wordt gerookt, is nog elf keer hoger dan in een café. De regelgeving bleek effectief: het aantal kinderen dat wordt blootgesteld aan tabaksrook, nam af met ruim eenderde. Als Nederland kunnen we hiervan leren. Verder bekijken we met de gemeente hoe we het aantal rookvrije zones kunnen uitbreiden. Op de Kop van Zuid is er nu ook één. Maar ook binnen de universiteit werken we samen. Met prof. Hans van Kippersluis onderzoeken we hoe we rokers via een beloning kunnen stimuleren te stoppen.”
Een rookvrije generatie in 2035
BEEN: “Dat is zó belangrijk. En ik geloof er ook in, de publieke opinie beweegt steeds meer onze kant uit. We groeien naar een samenleving waarin roken steeds minder de norm is. Maar nogmaals, ik wil rokers niet buitensluiten. Laten we ze liever effectieve hulp bieden.”
KOCKEN: “Het is ook niet gemakkelijk voor de mensen, met al die stimuli die ons aanzetten tot consumptie. Daarom is gezondheidspsychologie een belangrijk vak. Als we weten hoe mensen omgaan met informatie, kunnen we het individu helpen, maar vooral ook de gezondheid op bevolkingsniveau verbeteren.”
- Onderzoeker
- Universitair Hoofddocent
- Meer informatie
Dr. Jasper Been is kinderarts-neonatoloog en universitair hoofddocent Perinatale volksgezondheid bij het Erasmus MC. Zijn wetenschappelijke focus ligt onder meer op preventie in de perinatologie, vroeggeboorte, alsmede tabaksbeleid en stoppen met roken tijdens de zwangerschap. Been adviseerde de overheid en de World Health Organization (WHO) over de aanpak van roken.
Dr. Paul Kocken is universitair docent bij het Erasmus School of Social and Behavioural Sciences. Hij heeft een brede wetenschappelijke achtergrond met kennis van onder meer public health, epidemiologie, gezondheidspsychologie en health promotion. Zijn specialisatie is gedragsverandering. Kocken werkte eerder bij de GGD Rotterdam en bij TNO en is nauw betrokken bij het expertisecentrum Healthy’R.
- Gerelateerde content
