Een gedifferentieerde aanpak van arbeidsmarktintegratie voor migrantengroepen in Rotterdam

Ontwikkelingen die vragen oproepen over hoe migranten te ondersteunen

De afgelopen jaren vonden twee belangrijke ontwikkelingen plaats in postindustriële Europese steden zoals Rotterdam. Ten eerste ontvingen veel van dergelijke steden na de zogenaamde 'lange zomer van migratie' van 2015 relatief veel vluchtelingen ten opzichte van voorgaande jaren. 

Ten tweede werkten postindustriële steden aan hun transitie van industriële economieën, die leunen op de productie-industrie, naar diensteneconomieën. Dit impliceerde dat ze moesten concurreren met andere postindustriële steden om de toestroom van de benodigde gekwalificeerde arbeidsmigranten om tekorten tegemoet te komen in sectoren als IT en de zorg. 

Deze ontwikkelingen houden verband met elkaar, omdat zowel de opvang van vluchtelingen als het aantrekken van hooggekwalificeerde arbeidsmigranten de vraag oproept hoe steden nieuwkomers kunnen ondersteunen bij de toegang tot en deelname aan de arbeidsmarkt. 

Migratie gerelateerde diversificatie in beleid

Hoewel migratie naar grote steden in toenemende mate wordt besproken en behandeld als een feit, zijn er ook gerelateerde bestuurlijke uitdagingen (Schiller 2016; Scholten en van Breugel 2018). 

Gemeenten hebben de taak om acceptatie onder de gevestigde bevolking te creëren voor nieuwkomers en het samenleven in diverse steden te faciliteren. Tegelijkertijd moeten gemeenten structureel beleid formuleren om ervoor te zorgen dat nieuwkomers goed worden opgevangen en worden ondersteund om deel te nemen aan de arbeidsmarkt en de ruimte bewaren om maatwerk te bieden (WRR 2020). 

Om dit te organiseren, zijn niet alleen middelen nodig, maar ook administratieve structuren. Dit doen gemeenten bijvoorbeeld door specifieke verantwoordelijke afdelingen in te richten die zich bezighouden met arbeidsondersteuning aan migranten, of door zulke verantwoordelijkheden te integreren in bestaande afdelingen. 

Verschillende verwachtingen 

Wat vluchtelingen ("statushouders") betreft, is het dominante verhaal onder de ondervraagden dat dit een groep is waarin men moet "investeren" zodat ze in de toekomst op gelijke voet kunnen participeren. Andere migranten, zoals hoogopgeleide expats, worden geacht economische voordelen te brengen en verdienen dus een zogenaamde "rode loper behandeling". In tegenstelling tot vluchtelingen wordt van deze expats niet verwacht dat zij "integreren". 

Gelijkheid versus winst

Gemeentelijke actoren verschillen in hun opvatting over het economisch potentieel van verschillende immigranten. Degenen die werken aan de integratie van vluchtelingen ("statushouders") benadrukken economische zelfredzaamheid en participatie als een ideaal dat boven winst gaat, terwijl degenen die werken aan hoogopgeleide arbeidsmigranten meer de nadruk leggen op de economische winstgevendheid van immigratie. 

Het gevaar van het herdefiniëren van categorieën 

Hoewel de behoeften van verschillende soorten migranten in termen van ondersteuning van arbeidsparticipatie en maatschappelijke integratie kunnen verschillen, bestaat ook het gevaar dat categorieën worden waargemaakt.  

Dit is met name het geval omdat niet alle immigranten die als hooggeschoolde arbeidsmigranten binnenkomen een hoog inkomen kunnen verwerven, en ook niet alle vluchtelingen met vergelijkbare belemmeringen te maken krijgen bij hun pogingen om op de arbeidsmarkt te slagen. Zoals door verschillende onderzoekers is betoogd, weerspiegelen dergelijke categoriseringen niet de sociale realiteit en hebben ze de neiging om individuen of groepen verkeerd af te beelden op basis van stereotypen, met het risico op discriminatie (zie bijvoorbeeld Mügge en van der Haar, 2016; Hercog en Sandoz 2018). 

Sommige mensen krijgen mogelijk niet de juiste ondersteuning

Als gevolg van zo’n classificatie bestaat het risico dat sommige mensen niet de juiste ondersteuning krijgen om zich optimaal te ontplooien vanwege de immigrantengroep waarin ze zijn ingedeeld en het beleid dat daarbij past (De Lange et al. 2020). Zo kunnen ondernemende of hoogopgeleide vluchtelingen worden gestuurd om elke vorm van 'laaggeschoold' werk dat snel beschikbaar is aan te nemen. Omgekeerd kan van hoogopgeleide arbeidsmigranten worden verwacht dat zij zelfredzaam zijn op het gebied van maatschappelijke integratie, terwijl zij in werkelijkheid geïsoleerd raken of afgezonderd in expat bubbles. 

Indeling op basis van migratiekanaal en/of legale status 

Het migratiekanaal en de legale status van immigranten wordt vaak als basis voor beleidsvorming gebruikt. Of iemand is binnengekomen als asielzoeker of met een arbeidsmarktvisum of via Schengen, bepaalt welke steun een individu zal ontvangen. Een dergelijke categorisering is in Rotterdam geïnstitutionaliseerd via bestaande departementen, beleid en kaders. 

Kunnen migranten en de stad profiteren van een nieuwe aanpak?   

We staan kritisch stil bij deze categorisering in het beleid en vragen ons af: 

• Kan de stad de sociaaleconomische participatie van migranten versterken door meer samenwerking te stimuleren tussen het Expatcenter en de gemeentelijke afdelingen die verantwoordelijk zijn voor inburgering en migrantenwelzijn? 
• Als er een beleid voor hoogopgeleide immigranten wordt ontworpen, wat zouden we dan kunnen leren van het bestaande beleid voor vluchtelingen ("statushouders") en ondersteunende maatregelen voor maatschappelijke integratie? 
• Wat zou, op haar beurt, een "rode loper behandeling" kunnen betekenen voor het stimuleren van de arbeidsmarktparticipatie van vluchtelingen? 

Een geïntegreerde aanpak voor verschillende migranten

Het opzetten van een algemeen welkomst- of opvangcentrum à la Canada, dat openstaat voor alle migrantengroepen ongeacht hun migratiekanaal, is een voorbeeld van een maatregel die kan bijdragen aan een geïntegreerde of integrale aanpak ter ondersteuning van de arbeidsmarktparticipatie van migranten (WRR 2020). Dit sluit ook aan bij kritiek van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) die schreven dat het Nederlandse migratiebeleid 'achterhaald' is: zij stelt dat de samenstelling van migranten weliswaar is veranderd, maar het migratiebeleid niet. 

Om te voorkomen dat er in steden voor verschillende groepen migranten verschillende culturen van welkom heten worden opgericht (Föbker et al 2014), sluiten wij ons aan bij de aanbeveling van de WRR dat de Nederlandse overheid moet investeren in structuren die alle migrantengroepen helpen bij het vinden van hun plek en het participeren in een nieuwe stad. Het verbreden van de rol van het Rotterdamse expat center naar een algemeen welkom centrum zou een eerste stap kunnen zijn richting een meer integrale benadering. 

Over het onderzoeksproject

Het project, getiteld 'Diversity Governance Inc.' was een onderzoeksproject van drie maanden dat werd gefinancierd door het Erasmus Trustfonds en het Vital Cities and Citizens Initiative. Het doel van het project was om de rol van economische overwegingen in de beleidsvorming over migratie gerelateerde diversiteit in Rotterdam te onderzoeken. Naast het bestuderen van relevante beleidsdocumenten, hebben we zes semi-gestructureerde kwalitatieve interviews gehouden met beleidsmakers en andere relevante actoren in Rotterdam, waaronder het Rotterdam Expat Center, binnen de gemeente spraken we met personen uit de afdelingen 'Werk en Inkomen', 'Maatschappelijke Ontwikkeling', 'Bestuurs-en Concernondersteuning (HR)', en 'Communicatie'. We analyseerden de interviewgegevens door inductief coderen met behulp van Atlas.ti.

Literatuur

De Lange, T., L. Berntsen, R. Hanoeman, and O. Haidar (2021) Highly Skilled Entrepreneurial Refugees: Legal and Practical Barriers and Enablers to Start Up in the Netherlands. International Migration. 

Föbker, S., D. Temme, and C.C. Wiegandt (2014) A warm welcome to highly‐skilled migrants: how can municipal administrations play their part? Tijdschrift voor economische en sociale geografie. 105 (5): 542–557.

Hercog, M., & Sandoz, L. (2018) Highly Skilled or Highly Wanted Migrants? Conceptualizations, Policy Designs and Implementations of High-skilled Migration Policies. Migration Letters, 15(4), 453–460. https://doi.org/10.33182/ml.v15i4.534

Mügge L., van der Haar M. (2016) Chapter 5: Who Is an Immigrant and Who Requires Integration? Categorizing in European Policies. In: Garcés-Mascareñas B., Penninx R. (eds)Integration Processes and Policies in Europe. IMISCOE Research Series. Springer, Cham.

Schiller, M. (2016). European cities, municipal organizations and diversity: The new politics of difference. Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Scholten P.W.A. & van Breugel I. (Ed.). (2018) Mainstreaming Integration Governance: New Trends in Migrant Integration Policies in Europe.Opent extern Basingstoke, UK: Palgrave MacMillan

Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) (2020) Samenleven in verscheidenheid. Beleid voor de migratie- samenleving, wrr-Rapport 103, Den Haag: WRR.