Hoe kun je de bevolking zo gezond mogelijk houden, en de ongelijkheid in de zorg zo klein mogelijk? Welk effect heeft de klimaatverandering op gezondheid? Hoe zorg je ervoor dat zorg voor iedereen toegankelijk is en blijft? Dit zijn grote maatschappelijke vraagstukken waar mensen met visie voor nodig zijn. Maar wie leidt deze mensen op? Dat doet dr. Ed van Beeck, arts maatschappij en gezondheid en hoofd van de onderwijssectie van de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg bij de opleiding geneeskunde. Als docent heeft hij zich zijn hele carrière ingezet voor maatschappelijk betrokken projectonderwijs en als kroon op zijn werk bereikte hij de finale van de landelijke verkiezing tot Docent van het Jaar 2023. Redenen genoeg om met hem in gesprek te gaan over het onderwijs, ErasmusArts2030 en maatschappelijk betrokken studenten.
Om het verhaal van Van Beeck goed te vertellen, moeten we terug in de tijd. Het begon allemaal in 1979 toen hij als student-assistent al betrokken was bij de ontwikkeling en begeleiding van projectonderwijs voor de opleiding geneeskunde. Dit projectonderwijs werd de blauwdruk voor het onderwijs waar hij zich zijn gehele carrière hard voor heeft gemaakt. Van Beeck is een groot supporter van maatschappelijk betrokken studenten en is in de loop van de jaren, in zijn eigen woorden, een ‘soort loketje’ geworden voor de student wiens ambitie verder reikt dan de collegebanken.
Op een andere manier naar onderwijs kijken
Tegenwoordig heeft iedereen het over het maken van een positieve maatschappelijke impact, maar dat was twintig jaar geleden nogal anders. Zo’n vijftien jaar geleden is Van Beeck zelf voorop gaan lopen met het introduceren van op de maatschappij gefocust projectonderwijs bij de opleiding geneeskunde. ‘Ik heb toen de community projecten in de medische opleiding geïntroduceerd waarbij studenten met vraagstukken uit de werkelijke wereld aan de slag kunnen. Vragen die echt leven en waar de studenten een bijdrage aan kunnen leveren. Een klein stukje kennisvermeerdering en daardoor ook een bijdrage aan de gezondheidssituatie van mensen.’
Dit was niet altijd makkelijk. Op een andere manier naar onderwijs kijken bij een faculteit die nog vrij traditioneel was, kon op weerstand rekenen. ‘Ik kijk dan vooral naar de studenten in de eerste jaren. Dat projectonderwijs was best lastig voor ze, maar gaandeweg hebben we gezien dat er altijd een groepje studenten was die daar ontzettend enthousiast over was. In het begin was dat vrij klein, maar die groep lijkt steeds groter te worden. Dit is een hele mooie ontwikkeling en ik denk ook een hele nodige ontwikkeling gezien de grote problemen in de samenleving en zeker ook als het over gezondheidsvraagstukken gaat.’ Van Beeck heeft het dan over ongelijkheid, de gezondheidskloof tussen arm en rijk, klimaatverandering en gezondheid, en de toegankelijkheid van de zorg. ‘Dat zijn echt vraagstukken waar mensen met een visie voor nodig zijn.’
Een arts is meer dan medische kennis alleen
Op dit moment is maatschappelijke betrokkenheid op twee plekken in het geneeskunde onderwijs van het EMC verweven: tijdens de derdejaars community projecten en in het coschap sociale geneeskunde in de masterfase. ‘Dan doen studenten een stage bij bijvoorbeeld een Centrum voor Jeugd en Gezin, een Arbodienst of bij een verslavingsinstelling. Maar we zijn ook vijf jaar geleden een samenwerking aangegaan met de gemeente Rotterdam om die coschappen ook voor een deel bij het sociale domein te positioneren. De coassistenten kunnen dan terecht bij de sociale wijkteams of het straatdokter project van de gemeente.’
Het Erasmus MC heeft in de toekomstvisie uitgesproken dat het curriculum ErasmusArts2030 drie zwaartepunten kent, waaronder een zwaartepunt maatschappelijke betrokkenheid. ‘In het nieuwe bachelor programma wordt er in alle jaren ruimte gecreëerd voor projectonderwijs en in de master komt ook nog eens een periode van tien weken projectonderwijs.’ Het belang hiervan zet Van Beeck helder uiteen: ‘als arts in spe moet je niet alleen je medische kennis en vaardigheden goed op orde hebben, maar [je moet je] ook goed kunnen ontwikkelen op andere competenties. Dan heb ik het over communiceren, samenwerken, leiderschap en maatschappelijk handelen. Dat zijn niet typisch dingen die je goed leert in een collegezaal en via studieboeken, maar die je alleen maar onder de knie krijgt door met echte vraagstukken bezig te zijn. En dan het liefst in groepsverband.’ ‘Hoe rapporteer ik? Je hebt geleerd hoe je een wetenschappelijk artikel kan schrijven, maar hoe rapporteer je wetenschappelijke resultaten aan het algemene publiek? Of hoe doe ik een presentatie in een Huis van de Wijk in Rotterdam, waar mensen nog te kampen hebben met taalachterstanden of misschien zelfs analfabetisme?’ Waardevolle lessen die de studenten alleen via projectonderwijs kunnen leren.
De maatschappelijke betrokkenheid van studenten
Wat betreft de studenten is er in de loop van de tijd echt iets veranderd. Waar twintig jaar geleden studenten meegetrokken moesten worden om met maatschappelijk georiënteerd onderwijs bezig te zijn, vragen de studenten er nu zelf om. ‘Studenten maken zich erg zorgen over de invloed van de klimaatverandering, ook als het gaat om gezondheid. Wij lopen daar in de curricula nog sterk in achter. Maar twee jaar geleden kwam er een groep studenten naar mij toe en die zeiden: wij willen hier iets mee. Toen hebben we dat meteen in mijn onderwijsblok geïmplementeerd. Ik heb toen een college vrijgemaakt voor dat onderwerp en dat is door twee studenten gegeven. Vanuit het perspectief: zij hebben zich daar zo in verdiept, zij zijn nu eigenlijk de docenten. Terwijl wij als docenten daar nog een hele inhaalslag in hebben te maken. Deze studenten hebben daarna ook een spel ontwikkeld. De zogenaamde Climate and Health Challenge. Dit is een twee uur durende sessie met een kaartspel waarbij studenten zich verdiepen in: wat heeft het klimaat eigenlijk voor effecten op de gezondheid? En ja, wat is mijn rol als dokter daarin om te reflecteren?’
Dit zijn vragen waar Van Beeck zijn studenten ook over na wil laten denken. ‘Je kunt je daarin beperken tot niets doen, maar je kunt ook je patiënten goed voorlichten om ze te laten overschakelen op plantaardige voeding. Andere studenten zijn weer heel activistisch: die gaan de A12 blokkeren. Je kunt dus hele verschillende rollen innemen, maar daar moet je wel over nadenken. Daar gaat dit onderwijs over. Wij willen niet iedereen een activist maken, maar wel laten nadenken over de eigen rol. En ik hoop daarbij wel dat er een aantal studenten ook op die activistische trap van de ladder terechtkomen.’
Gelukkig staat Van Beeck niet meer alleen binnen het Erasmus MC wanneer het gaat om maatschappelijke betrokkenheid. Zo is duurzaamheid in de zorg een belangrijk thema en wordt er ook een leefstijl loket opgericht. Eigenlijk is Van Beeck zelf ook een soort loketje geworden. Als je hulp nodig hebt bij de ontwikkeling van een idee om maatschappelijke impact te maken of als je even wilt sparren, dan is Van Beeck altijd bereid om je te woord te staan. Zo ook vijf jaar geleden, toen een groep studenten van het Querido Honours College van de opleiding geneeskunde de ambitie uitsprak om maatschappelijk georiënteerd onderwijs verder in het curriculum te implementeren. Samen met prof.dr. Charles Boucher en prof.dr. Walter van den Broek heeft Van Beeck hen toen ondersteund in het opzetten van een organisatie waarmee ze dat zouden kunnen realiseren.
Kroon op het werk
Dat Van Beeck goed is in zijn werk en wordt gewaardeerd door zijn studenten sprak ook uit zijn nominatie voor Docent van het Jaar 2023 van Nederland. ‘Dat was natuurlijk, omdat de nominatie echt van de studenten zijde komt, een kroon op mijn werk. Ik ben al een lange tijd actief in het Erasmus MC. In het medisch onderwijs en onderzoek. Ik heb redelijk lang tegen wat stromen in moeten roeien. Tegenwoordig heeft iedereen het over maatschappelijke impact, maar dat was twintig jaar geleden wel heel anders. Ik ben er trots op dat we zo lang geleden zelf voorop zijn gaan lopen in dit soort onderwijs.’ En hij is nog niet klaar: Van Beeck zit nog vol ambitie voor de opleiding geneeskunde. ‘We hebben nu ook een project waarin we het onderwerp duurzaamheid en klimaat, dus planetary health, in het hele curriculum proberen te verankeren. Dat is een ambitie die ik nog hoop waar te maken. Een andere grote droom is het interprofessionele onderwijs waarbij studenten vanuit verschillende opleidingen met maatschappelijke vraagstukken bezig zijn. Dat we dit echt een keer op een grootschalige manier kunnen uitrollen. We dromen samen, maar we moeten het nog voor elkaar krijgen.’ Hopelijk hoeft dit geen twintig jaar te duren.
Tekst: Manon Langeveld