De zoektocht naar de opvolger van het omslagstelsel

Na tien lange jaren van onderhandelingen, is er in 2019 een nieuw pensioenakkoord bereikt tussen het kabinet, de vakbonden en werkgeversorganisaties. Toekomstige pensioenen staan onder druk en daarmee een belangrijk politiek onderwerp: in de meeste westerse landen, Nederland incluis, vergrijst de populatie. Het huidige systeem is in essentie een omslagstelsel: iedereen draagt bij aan één groot fonds waarmee belegd wordt en mensen die de pensioenleeftijd bereiken maken aanspraak op een pensioen. Dit systeem is lastig om voort te zetten als de verhouding tussen werkenden en pensioengerechtigden schever wordt, wat namelijk leidt tot dalende dekkingsgraden.

Steenbeek onderzoekt, samen met Benne van Popta, voormalig werkgeversvoorzitter van het op een na grootste pensioenfonds van Nederland (PMT), methoden die gebruikt worden in andere landen om hun pensioenstelsels te hervormen. De Nederlandse minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Wouter Koolmees, verzocht hen om te helpen bij het ontwikkelen van een algemene theorie omtrent het hervormen van het pensioenstelsel. Door contact te zoeken met internationale pensioenexperts, verzamelt Steenbeek informatie over effectieve manieren om het systeem te hervormen. Een van de belangrijkste punten die benadrukt wordt door de internationale experts, is transparantie: als ze gevraagd wordt om te kijken naar het Nederlandse pensioenakkoord, dan is hun voornaamste bezwaar dat de overeengekomen afspraken diffuus zijn. Dit is problematisch, aangezien deze vage formuleringen in de weg staan aan een heldere uitleg van het plan aan de maatschappij.

Openbaring

Nederland heeft een unieke aanpak omtrent het nieuwe pensioenstelsel. In zijn gesprekken met internationale experts kwam Steenbeek tot het inzicht dat het merendeel van de andere landen een totaal nieuw pensioenstelsel optuigt; daarentegen kiest Nederland ervoor om het volledige huidige stelsel te transformeren. Iedereen gaat over op het nieuwe systeem: dit betekent dat 150 pensioenfondsen 1600 miljard euro aan vermogen om moeten gaan zetten naar persoonlijk kapitaal, een zeer ingewikkelde kwestie. In andere landen blijven mensen die al meerdere jaren hun pensioen opbouwen onderdeel van het oude systeem en wordt het langzaamaan uitgefaseerd. Jonge, nieuwe mensen worden ondergebracht in het nieuwe stelsel. Steenbeek: 'Het transformeren van opgebouwde rechten naar vermogen, dat is vrij uitzonderlijk. Het enige land dat iets vergelijkbaars heeft gedaan, is Denemarken. Maar de Denen hadden wel als voordeel dat zij een hogere dekkingsgraad hadden, daar hoefde niet gekort te worden op het moment van transformatie'. Helaas is dit niet het geval voor Nederland: verscheidene fondsen hebben simpelweg niet de middelen om iedereen te verschaffen wat ze beloofd is.

Buitenlands beleid

Enkele andere beleidsvormen zijn geanalyseerd door Steenbeek en Van Popta. Duitsland lijkt niet al te succesvol te zijn: de Duitse evenknie van onze Algemene Ouderdomswet (AOW) blijkt slecht betaalbaar te zijn. Dit resulteert in toenemende armoede onder Duitse ouderen. Het Britse systeem is er ook niet veel beter op geworden: van het ene op het andere moment werd namelijk bepaald dat men het volledige bedrag aan opgebouwd pensioen op kon nemen. Dit heeft geleid tot horrorverhalen in de Britse kranten van mensen die hun geld laten beleggen bij veel te dure vermogensinvesteerders. Zweden had naar aanleiding van de financiële crisis de intentie om het pensioenstelsel te depolitiseren: een commissie van meerdere betrokken partijen werd opgericht. Vanwege het feit dat er veel partijen waren waarmee men tot een overeenkomst diende te komen, heeft het lang geduurd voordat het systeem hervormd was. Maar aangezien de partijen gedwongen waren om samen tot een oplossing te komen, was het resultaat wel werkbaar. Nu rest ons de volgende vraag: wat is de juiste aanpak en wat gaan we doen? Pensioendenktank Netspar zal tijdens de lente komen met een definitief rapport over de gevonden inzichten.