René Descartes werd precies zestig jaar na de dood van Erasmus in 1596 in het Franse plaatsje met de mooie naam La Haye en Touraine geboren. Hij studeerde wiskunde en filosofie en woonde bovendien twintig jaar in de voor die tijd tolerante Republiek der zeven verenigde Nederlanden waar ‘het klimaat beter was om te denken.’ Je zou hem ook een intellectuele vluchteling kunnen noemen.
Descartes geldt als de grondlegger van de moderne filosofie door de leer van Aristoteles overboord te gooien en de waarheid van zijn eigen bestaan tot op het bot te ontleden tot iets waar hij niet aan kon twijfelen, namelijk zichzelf: ‘Cogito ergo sum.’ Ik denk dus ik ben.
Daar moest ik aan denken toen ik de zin van Ahmed las. Hij schreef: ‘Ik ben een damesfiets.’ Neem gerust even de tijd om dit tot u door te laten dringen. Ondertussen vertel ik u dat Ahmed een verlegen jongen is met een hoofd vol donkere krullen. Hij draagt een bril en heeft jeugdpuistjes op zijn voorhoofd en zijn kin. Hij is net negentien en is een damesfiets.
Ik hoor u protesteren: Ahmed bedoelt hier ‘heb’, hoe kom je erbij om die arme jongen te….stop. Zelfs al zou Ahmed bedoelen dat hij een damesfiets heeft dan is dat een bekentenis van jewelste. In Syrië is fietsen iets voor kinderen en een man op een damesfiets is in zijn land de grootste grap sinds Bashar Al-Assad de presidentsverkiezingen won.
Stel dat Ahmed in zijn zin dacht dat hij een damesfiets is of zou willen zijn, dan zouden wij in een freudiaanse associatie kunnen denken dat….stop. Ahmed is een damesfiets. Hij denkt dus hij is.
Hassan is een schaap. Hij schreef: ’Ik ga naar de sportschool want ik wil een goed schaap zijn.’ Sportscholen zitten vol met schapen. De sportschool waar ik af en toe kwam, belde mij een jaar geleden of ik mijn geld alsjeblieft niet wilde claimen en bood tien gratis lessen aan als de crisis voorbij zou zijn. Ik ging akkoord en voelde mij een goed schaap terwijl het hier een landelijke keten van sportscholen betrof die heus wel de eigen sportbroek kon ophouden. Hassan wil dat gevoel ook hebben en een kleine bijkomstigheid is dat hij ook fit wil zijn. In het Engels is dat in good shape maar dat is zijn foutje met vertalen want het moet natuurlijk a good sheep zijn. Hassan is een schaap.
Abdullah denk dat hij misschien een zak is. Hij twijfelde aan zijn kennisniveau en was bang dat hij de cursus niet zou halen. Hij schreef: ‘Deze cursus duurt drie maanden, tenzij ik zak ben.’
‘Wat nou!,’ riep ik, ‘je gaat dit makkelijk halen, ik weet zeker dat jij dit kunt. Je bent absoluut geen zak. Ik ken een paar zakken maar daar hoor jij zeker niet bij!’ En zie, hij is geslaagd met vlag en wimpel. Ging alles maar zo simpel. Ik hoor u denken dat dit begrijpelijke versprekingen of kleine denk- en schrijffoutjes zijn die nieuwe taalleerders af en toe kunnen maken en een glimlach op je gezicht geven maar neem van mij aan dat het veel dieper zit.
We geven hier les aan hoogopgeleide anderstaligen. In de tijd van Descartes gold het Latijn als de Lingua Franca van de wetenschap en hij hoefde zich niet te verdiepen in het leren van het Nederlands. Als critici riepen dat hij een schaap, een zak of een damesfiets was dan deerde het hem niet want hij verstond het niet. De studenten in mijn klas moeten die extra drempel wel nemen maar in hun hart blijven ze denkers en soms, heel soms zie je dat terug in hun geschriften waaruit diepzinnigheid blijkt. Ze zijn in zekere zin de intellectuele vluchteling die Descartes was en kunnen zichzelf ontleden tot de kern van het bestaan. Cogito ergo sum. Ik denk dus ik ben.
