De waarde van de beperkte aansprakelijkheid

De grootste uitvinding van de mensheid

‘De beperkte aansprakelijkheid wordt ook wel de grootste uitvinding van de mensheid genoemd’, vertelt Koudijs in een interview met Trouw. ‘Het is een fundament. Hierop hebben we onze economie gebouwd. Een ondernemer die geld leent om te investeren, hoeft dat niet altijd terug te betalen als het fout gaat. Een aandeelhouder kan de waarde van zijn aandelen verliezen, maar hoeft niet op te draaien voor de schulden van het bedrijf.’

Je komt de beperkte aansprakelijkheid overal tegen, maar de effecten ervan zijn nog lastig te onderzoeken, legt Koudijs uit. Dit komt omdat het fenomeen inmiddels zo wijdverbreid is. Een academische econoom kan er dan voor kiezen een experiment op te zetten. In dit geval zou dat een soort investeringsspel worden met ondernemers en bankiers in hun verschillende rollen. ‘Maar dat zou niet werken’, zegt Koudijs. ‘Het veronderstelt behoorlijk veel kennis van de spelers. Met een club studenten ga je in zo’n spel de werkelijkheid niet voldoende benaderen. Zelfs niet met economiestudenten.’

Een prachtexperiment

De Married Women’s Property Acts was volgens Koudijs eigenlijk een prachtexperiment voor het onderzoeken van de effecten van de beperkte aansprakelijkheid. In die periode betekende ondernemen: investeren in een katoenplantage en slaven kopen. Dit was niet zonder risico en je had krediet nodig om een katoenplantage te beginnen. ‘De invoering van een beperkte aansprakelijkheid maakt dat makkelijker’, zegt Koudijs. De werkelijkheid blijkt echter ingewikkelder. ‘De positieve kant: als het fout gaat met de onderneming heeft het gezin het bezit van de vrouw om op terug te vallen. De ondernemer kan meer risico nemen, want aan het bezit van zijn vrouw kan de schuldeiser niet komen. De kredietverlener weet dat ook. Die zal voorzichtiger worden, omdat hij een deel van het risico draagt. Dat is de negatieve kant.’

Dit bleek ook uit de resultaten van het onderzoek: ‘In huwelijken van een rijke man en een vrouw die vrijwel niets inbracht, heeft de invoering van de nieuwe wetgeving geen enkel effect gehad op het investeringsgedrag. In huwelijken waarin beide partners evenveel bezit inbrachten ook niet. Maar als een arme man met een rijke vrouw was getrouwd, trad er wel een effect op. Die stellen konden minder krediet krijgen nu het grootste deel van het bezit was beschermd. In huwelijken waar de man zo’n 70% van het bezit inbracht en de vrouw zo’n 30, was er een omgekeerd effect te zien: die stellen konden meer investeren in katoenplantages en slaven, omdat een deel van hun ondernemersrisico was verlegd naar de kredietverstrekker.’

Particuliere aansprakelijkheid

Dus wat is de betekenis van dit onderzoek voor nu? Tegenwoordig geldt in de VS de beperkte aansprakelijkheid niet alleen voor ondernemers maar ook voor particulieren. In Nederland kennen wij dit echter nog niet. ‘Je kunt je afvragen of het voor de Nederlandse economie niet beter zou zijn als hier ook de particuliere aansprakelijkheid beperkt zou worden, zoals in de VS’, zegt Koudijs. ‘Dat stimuleert de economie omdat het investeren en ondernemen minder risicovol maakt.’