Rotterdam, Antwerpen en Hamburg zijn echte havensteden. Maar in hoeverre zijn de stad en de haven nog met elkaar verbonden? In zijn proefschrift Living Apart Together analyseert Jos Vroomans de relaties tussen de fysieke haven en de stad in deze drie steden. Hij schrijft onder andere dat schaalvergroting, ‘containerisatie’ en globalisering hebben bijgedragen verwijdering tussen haven en stad, evenals verzelfstandiging van de havenbedrijven. Dit heeft effect gehad op het welzijn van de stad, bijvoorbeeld op de werkgelegenheid en de manier waarop havenactiviteiten rechtstreeks bijdroegen aan de economische activiteiten in de stad.
Op het eerste gezicht verschilde de manier van verwijdering tussen haven en stad niet zoveel van elkaar in de drie steden. Maar wanneer er wordt ingezoomd zijn er toch duidelijke verschillen op te merken. Deels is de ontwikkeling beïnvloed door de dominante functie van de haven. Rotterdam als typische overslag- en industriehaven en Antwerpen als haven waar veel additionele, waarde toevoegende, activiteiten plaatsvinden. Dit heeft in beide steden gezorgd voor fysieke verwijdering omdat de haven meer buiten de stad kwam te liggen. Daarnaast zorgde globalisering en buitenlandse overnames van havenbedrijven voor minder binding met de stad. In Hamburg speelt dit veel minder omdat de stad minder afhankelijk is van de haven voor de werkgelegenheid en kernactiviteiten voor de stad. Daarnaast is Hamburg met haar vele hightech bedrijfsactiviteiten een veel welvarender stad dan Rotterdam.
Markt-gedreven of een afschermende cultuur?
Naast deze historisch gegroeide situaties blijkt de verwijdering tussen stad en haven de afgelopen drie decennia ook versterkt te worden door de politiek economische structuur. In Rotterdam is er sprake van een markt-gedreven, Angelsaksische cultuur die buitenlandse spelers alle ruimte geeft om zich hier te vestigen of om bedrijven over te nemen. Terwijl in de meer Rijnlands georiënteerde samenleving als die van de havenstad Hamburg men de markt in sterk mate afschermt, zodat belangrijke spelers in Duitse of zelfs Hamburgse handen blijven.
Internationale vs. nationale of zelfs lokale belangen
Voor Rotterdam en Antwerpen betekent dit dat er meer internationale spelers zijn die weleens een andere agenda kunnen hebben dan die van de stad. In Antwerpen speelt daarnaast nog de sterke lokale invloed van de politiek binnen dit internationale speelveld. Gekoppeld aan belangen van de omliggende lokale gemeenten, waar bijvoorbeeld werkzaamheden voor de haven moeten plaatsvinden, maakt dit het voor Antwerpen niet eenvoudiger. Tot slot is het zo dat Rotterdam als nationale haven, ofwel mainport, wordt gezien en dat dit ontwikkeling als haven heeft bevoordeeld. Antwerpen en Hamburg moeten echter in eigen land concurreren met respectievelijk Zeebrugge en Bremerhaven.
Jos Vroomans besluit zijn onderzoek met de aanbeveling dat de drie havens intensievere contacten zouden moeten ontwikkelen om vraagstukken als de klimaatcrisis en energietransitie het hoofd te bieden. Vroomans verdedigde op 28 januari 2021 zijn proefschrift aan Erasmus Universiteit Rotterdam.
Lees en luister ook het item op Radio Rijnmond over het onderzoek van Jos Vroomans terug: 'Waak voor je zaak': Rotterdamse haven moet meer een maritiem cluster worden
- Meer informatie
Meral van Leeuwen, persvoorlichter EUR, 06-40264367, press@eur.nl.
