Vier filosofen van onze universiteit kozen hun favoriete film. Deze zijn te zien in de Rotterdamse bioscoop KINO. De favoriet van Robin van den Akker is Ex Machina: "Als filosoof kijk je op een andere manier naar films."
Op 11 oktober draait Ex Machina in de bioscoop. Robin van den Akker, universitair docent bij Erasmus School of Philosophy (ESPHIL), introduceert de film met een korte lezing. "Vanuit mijn werk ben ik veel bezig met Artificial Intelligence (AI). En in Ex Machina staat AI centraal. Het roept fundamentele vragen over kunstmatige intelligentie op. En niet zozeer de hele praktische toepassing. Dat maakt de film waanzinnig fascinerend."
Drie manieren om filosofisch naar een film te kijken
Ex Machina is uit 2014. Maar nog steeds relevant, volgens onze filosoof. Op het moment dat de film uitkwam was AI al een omstreden onderwerp. Dat is nu natuurlijk in een stroomversnelling geraakt: "Deze film is een denkoefening. De vragen die de film oproept kan je op drie manieren rangschikken. Dat wil ik in mijn introductie de bioscoopbezoekers straks meegeven."
Film als illustratie
"Je kan een film zien als een filosofisch debat. Het roept fundamentele vragen op als: wat is de mens? Wat is zelfbewustzijn? Wat is de verhouding tussen de mens, die de technologie maakt, en de autonomie van de robot? Deze vragen zijn heel interessant en kan je illustreren aan de hand van een film."
Film als representatie
"Je kan de film ook zien als een medium dat iets representeert. Een film neemt posities in op verschillende vlakken. Dat gebeurt ook in Ex Machina. Dus in welke rol kan je wat zeggen en wat doen? En wat zegt dat over de ideologische posities die dit debat ook markeren? Een voorbeeld in de film is de CEO van het techbedrijf. De manier waarop hij spreekt representeert hoe er in Silicon Valley wordt gedacht over AI en over het overbodig maken van de mens. Dat is een hele ideologische positie die ook in de film zit."
Film als filosofie
"Dan heb je ook nog de film als filosofie. Welke beeldentaal zit er in de film? Welke Mise-en-scène? Welke keuzes worden er gemaakt in de montage? En wat zegt dat over de posities die kunnen worden ingenomen rondom al die fundamentele vragen?"
De drie ingangen zijn op hun eigen manier interessant. Robin: "Ik hoop dat de bioscoopbezoekers deze drie manieren om naar de film kijken in hun achterhoofd houden. Dat helpt ook om na afloop de film goed te kunnen bespreken."
"Film is een denkmiddel voor een filosoof. Het dwingt je om na te denken over de thematiek"
Is er een speciaal moment in de film waar kijkers op moeten letten?
"Dat is het moment dat de manipulatie van de 'tech entrepeneur' aan het licht komt. Niet door menselijk vernuft van de ethische hacker, maar door de AI die plotseling zelfbewustzijn lijkt te vertonen. En daarbij empathie lijkt te hebben voor de goedwillende hacker. Dat is het moment waarop je denkt dat de film de ene kant op gaat, maar die kant gaat de film niet op. Dat is een sleutelmoment."
Als filosoof filmkijken. Wat leer je daarvan?
"Je ziet de wereld door de film. Daar moet je rekening mee houden als filosoof. Een film is cultuur geboden en historisch bepaald. Dat is bij alle kunst het geval. Daar moet je van bewust zijn. Hoe wordt je blik gestuurd? Welke posities kan ik nu innemen op basis van wat ik heb gezien? Waar kijk ik precies naar? Ja, dat is echt een filosofische manier van naar films kijken. Ik kan als filosoof niet anders naar films kijken. Daarin komen de drie aspecten weer terug. Film als illustratie, film als representatie en film als filosofie."
Omdat Robin in zijn werk bezig is met AI, is het leuk om nu met die bril naar Ex Machina te kijken: "Film is een denkmiddel voor een filosoof. Het dwingt je om na te denken over de thematiek. Na te denken hoe de film in elkaar zit en binnen welke kaders je mag denken van de film."
Maakt AI de mens overbodig? Dat is de vraag
"In de film komt ook de vraag naar voren: hebben we AI nodig in de echte wereld? En heeft de mens daar invloed op? In Sillicon Valley hoor je nu de gedachte dat AI de mens uiteindelijk overbodig maakt. Dat is de vraag waar we het over kunnen hebben. Laten we kijken welk standpunt de film inneemt."
Aan het eind van de film zien we waar de titel vandaan komt. "Er zit daar een echte 'deus ex machina'", vertelt Robin van den Akker. "Dat is kortgezegd een onverwachte ontknoping van een verhaal. Er komt een ‘god’ uit de lucht vallen die het plot een andere draai geeft. In deze film komt ook letterlijk iets uit de lucht vallen. Ik verklap nog niet wat. Dus kom naar de bioscoop om het zien."
- Professor
- Meer informatie
KINOsofie is een samenwerking tussen Erasmus School of Philosophy (ESPHIL) en KINO. Naast Ex Machina (2014) worden ook Hiroshima Mon Amour (1959) en Falling Down (1993) getoond. Kijk voor meer informatie en voor het bestellen van kaarten op de website van KINO.
Kan je er niet bij zijn? Ex Machina is ook te zien op Prime. Maar dan zonder een introductie van filosoof Robin van den Akker.
- Gerelateerde content
