Er is geen consensus over wat circulair betekent en hierdoor dreigt de transitie naar een circulaire economie te stagneren, zo laat promotieonderzoek van Rachel Greer zien. Ook ligt de focus vaak op hippe innovaties en is juist weinig aandacht voor het uitfaseren van afval. “Een echt circulaire economie betekent voor mij vooral dat je minder grondstoffen hoeft te winnen."
Wie in Rotterdam woont heeft ze vast wel eens geproefd; de populaire bitterballen van Rotterzwam. Ze worden gemaakt van oesterzwammen die groeien op gebruikt koffiedik. Voor onderzoeker Rachel Greer (Erasmus School of Social and Behavioral Sciences) is dit een goed voorbeeld van een innovatie die past binnen een geslaagde circulaire economie. "Mensen zullen altijd koffie blijven drinken en koffiedik ontkom je dan niet aan, dus we kunnen er net zo goed iets mee doen. Plus, deze vegetarische bitterballen zijn een duurzamer alternatief voor de traditionele vleesvariant."
Wat is circulair?
Greer promoveerde bij DRIFT op de transitie van een lineaire naar een circulaire economie onder de begeleiding van transitie-expert Derk Loorbach. Ze ziet dat deze transitie zich nog in een pril stadium bevindt, ondanks de veelbelovende circulaire pilots, startups en onderzoeken in de afgelopen jaren. Uit een recent verschenen rapport bleek dat de wereld nog maar voor 8,6 procent circulair is. Nederland heeft zich ten doel gesteld om in 2050 volledig circulair te zijn. Maar wat is circulair? "Er is geen consensus in de wetenschap en de praktijk over wat dat precies is. Mensen hebben duidelijkere stappen nodig om tot dat einddoel te komen", ziet ze.
Voor haar onderzoek heeft ze interviews gehouden met ambtenaren van het ministerie, managers en ondernemers. Om duidelijk te maken dat circulariteit op vele manieren kan worden opgevat, geeft ze het voorbeeld van de Nederlandse bouwsector die claimt 99 procent circulair te zijn. "Dan zou je denken dat er weinig ruimte is voor verbetering, maar in de praktijk gebruiken ze vooral puin van gesloopte gebouwen als fundering voor wegen", zegt Greer. Het terugwinnen en hergebruiken van zeldzame metalen en andere materialen uit gebouwen en infrastructuur (ook wel urban mining genoemd), geeft een meer zinvolle bijdrage aan een circulaire economie.
3D geprinte banken
Haar onderzoek wijst erop dat aandacht (en geld) vaak naar de meest 'flitsende' innovaties gaat. "Als een startup plastic opvist dat in de grachten drijft en daar een 3D-geprinte bank van maakt, vinden mensen dat heel interessant." Greer ziet liever dat de nadruk verschuift naar het uitfaseren van afval. Innovaties kunnen zelfs contraproductief werken. Dat komt door wat zij de afval-grondstofparadox (Waste-Resource paradox) noemt, omdat de productie van afval wordt gestimuleerd om bepaalde producten te kunnen maken. "Als je recyclet, vertraag je alleen de productie van afval. Een echt circulaire economie betekent voor mij niet alleen afval omzetten in hulpbronnen, maar in de eerste plaats zorgen dat je minder materialen hoeft te winnen."
Het speelveld is nu vaak nog erg onduidelijk. Zo leidt een gebrek aan regelgeving tot moeilijkheden en onzekerheden die soms verstrekkende gevolgen kunnen hebben. Veel afgedankte elektronica wordt nu verscheept naar Afrika en India, waar de onderdelen van deze elektronica vaak met de hand worden gescheiden, zonder de nodige bescherming van de werknemers, waardoor zij grote gezondheidsrisico’s lopen. Duidelijkere wetten zijn daarom belangrijk. Aan de andere kant kunnen wetten innovaties afremmen omdat het vaak veel tijd kost om ze te veranderen. In haar ogen zou er in de wet veel meer experimenteerruimte moeten zijn.
"Er is een kloof tussen wetenschap en praktijk"
Rachel Greer
Er zijn nog veel misvattingen en dilemma's met betrekking tot de circulaire economie. Om het doel van 2050 te halen, is het belangrijk de neuzen dezelfde kant op te krijgen. Om meer duidelijkheid te brengen ontwikkelde Greer een 'Circular Decision-Making Tree'. Deze ondersteunt besluitvormers bij het afwegen van hun opties en helpt hen grip te krijgen op welke keuzes de grootst mogelijke bijdrage leveren aan circulaire economie. "Er is een kloof tussen wetenschap en praktijk. Deze beslisboom helpt mensen uit de praktijk stap voor stap met een besluit en gaat verder dan het bekende adagium: ‘reduce, reuse recycle’."
Goudtransport
En om terug te komen op Rotterdam waar goudkleurige vuilniswagens rondrijden waarop met grote letters 'Goudtransport' staat geschreven. "Dat is natuurlijk te kort door de bocht maar het is wel een goede tendens dat we afval als grondstof gaan zien. Ik zou het Bronstransport noemen. Echt goud zou het uitfaseren van afval zijn."
- Meer informatie
Op donderdag 23 Juni 2022 verdedigt Rachel Greer haar proefschrift 'Governing the Transition to a Circular Economy' bij de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences.
