De rol van traditionele media verandert snel sinds de opkomst van internet en sociale media. Hoe verandert de rol van de journalistiek en hoe gaan journalisten hiermee om? En wat doet dat met ons nieuwsgebruik en hoe wapenen we ons tegen nepnieuws? Dit soort vragen vormen de rode draad in het onderzoek van universitair docent Mijke Slot van Erasmus School of History, Culture and Communication (ESHCC).
Lina (17) hoort via een groepsapp dat er een demonstratie is in haar stad en zoekt op YouTube naar beelden van het protest. Ze gebruikt geen nieuwsapps en vindt traditionele media saai en eenzijdig. Maar is het problematisch dat Lina (uit dit fictieve voorbeeld) vooral nieuws via sociale media volgt? Is ze nog steeds voldoende geïnformeerd? Dat is iets wat Mijke Slot samen met promovenda Nadia Mentzel de komende jaren in beeld wil brengen. “Je zou denken dat iedereen een nieuwsapp op zijn telefoon heeft, maar dat is echt niet zo. Tegelijk kun je niet om nieuws heen. Nieuws is overal, mensen praten erover en je krijgt ook veel mee als je door je feed scrolt op sociale media.”
Hoe geïnformeerd ben je?
Hoe groot de groep is die traditionele media de rug toekeert, is niet duidelijk, maar volgens Slot zijn er wel aanwijzingen dat die groep groeit. Wanneer ze aan haar studenten vraagt wie alleen nieuws leest via sociale media, gaan er veel handen omhoog. Een van de centrale vragen in dit onderzoek is wat deze vorm van nieuwsconsumptie doet met je geïnformeerdheid. “Dat gaat niet over of je wel of niet alle ministers bij naam kent, maar dat je genoeg informatie hebt om je te kunnen redden in de samenleving. Dat je begrijpt wat er om je heen gebeurt en op basis daarvan keuzes kunt maken, bijvoorbeeld wanneer er verkiezingen zijn.”
Slot ziet dat nepnieuws online steeds moeilijker te herkennen is. “Wat maakt dat mensen niet verder kijken dan hun sociale media feed lang is en hoe kun je mensen stimuleren om nieuwsgierig en kritisch te blijven? Dat vind ik belangrijke vragen om te onderzoeken en het is ook waardevol om hierover met scholen in gesprek te gaan. Als je hier op school aandacht aan besteedt, zorg je ervoor dat kinderen zich al vroeg kunnen ontwikkelen tot verantwoorde nieuwsconsumenten.”
Met of zonder Meta en X?
Eerder deed de universitair docent onderzoek naar de relatie tussen journalisten en hun publiek en welke rol technologie daarin speelt. In dat onderzoek viel haar op dat journalisten niet goed weten wie hun publiek precies is. Ook bleek dat journalisten goed beseffen dat ze mee moeten gaan met de tijd. Zo zien ze sociale media als een hulpmiddel om hun lezers te bereiken. Toch zitten daar ook schaduwkanten aan, ziet Slot. “Nieuwsorganisaties vragen zich steeds vaker af of ze platforms als X en Instagram nog wel willen gebruiken nu hun eigenaren zich duidelijk achter Trump scharen.”
"Je kunt niet om nieuws heen. Nieuws is overal, mensen praten erover en je krijgt ook veel mee als je door je feed scrolt op sociale media.”
Studenten komen met creatieve oplossingen
Voor veel nieuwsorganisaties levert dit een dilemma op en steeds vaker overwegen zij om sociale media te verlaten. Er zijn wel alternatieven die minder politiek gekleurd zijn, denk aan Mastodon en Bluesky, maar daar zitten nog relatief weinig mensen op. Voor een vak dat Slot geeft binnen de master Media en Journalistiek broedden studenten op mogelijke oplossingen. Onlangs presenteerden studenten hun adviezen aan het Rotterdamse nieuwsmedium Vers Beton. “Hier kwamen hele creatieve ideeën uit om op een andere manier met het publiek in contact te komen. Van het plaatsen van betonblokken met een QR-code tot een initiatief voor pop-up journalistiek op festivals.”
De journalistiek ondersteunen
Tijdens de presentaties werd driftig meegeschreven en zelfs de hoofdredacteur was aanwezig. Vers Beton gaf aan dat ze een aantal ideeën ook hopen uit te voeren. Over die follow-up gaan ze binnenkort een stuk schrijven. “Ik vind dat heel mooi om te zien en een hele concrete vorm van impact. Sowieso vind ik het belangrijk dat onderzoek praktisch toepasbare kennis oplevert.”
Slot vindt dat we ons gelukkig mogen prijzen met de persvrijheid die we hier hebben, zeker wanneer je dat vergelijkt met andere landen. Tegelijk ziet ze dat de sector worstelt met technologische ontwikkelingen en dat mensen steeds minder bereid zijn te betalen voor goede journalistiek. “Het geeft me daarom veel voldoening om journalistieke organisaties te ondersteunen met onderzoek, vooral in deze uitdagende tijd.”
- Onderzoeker
- Meer informatie
De ESHCC Impact Series is een reeks interviews met onderzoekers van ESHCC die op verschillende manieren maatschappelijke impact maken. Voor meer informatie kun je contact opnemen met de persvoorlichter van ESHCC, Julia Wetsteijn, via wetsteijn@eshcc.eur.nl.
