Artificiële Intelligentie speelt een steeds grotere rol in ons leven: “Dat techbedrijven beslissen over publieke waarden is gevaarlijk”

“Binnen het nieuwe Erasmus Initiative ‘Societal Impact of AI’, ookwel AiPact, werken we transdisciplinair. De maatschappelijke uitdagingen rondom AI zijn ons uitgangspunt, niet onze eigen achtergrond of discipline. We willen de kennis rondom AI samenbrengen zodat de hele samenleving optimaal kan profiteren van de kansen van AI terwijl de nadelige effecten van AI voor verschillende groepen worden verkleind”, vertelt prof.dr. Moniek Buijzen, Academic Lead bij het Initiative.

AI vraagt mensenwerk

Het Erasmus Initiative steunt acht projecten verdeeld over vier domeinen: AI in kunst en cultuur, communicatie, gezondheidszorg en werk en arbeidsmarkt. Dit laatste domein focust op hoe werk en organiseren verandert door AI, maar ook op de menselijke arbeid die nodig is voor AI. Dat sluit nauw aan bij de lopende onderzoeksprojecten van prof. dr. Claartje ter Hoeven, Programme Line Leader van dit domein. “Wetenschappers voorspelden jaren geleden al dat in 2025 de helft van ons werk wordt gedaan door robots. Judy Wajcman schreef een boek review over boeken met dit soort voorspellingen erin. In haar review zegt ze zoiets als: ‘All these authors shy away from the extent to which technologies are not facilitating less work but more worse jobs.’ Dit is me altijd bijgebleven. In mijn onderzoek kijk ik naar de werkomstandigheden van microworkers, dit zijn mensen die online taakjes uitvoeren om AI slimmer te maken, of big data op te schonen. Zij kijken bijvoorbeeld de hele dag naar hondenplaatjes en moeten alleen de labradors aanklikken. Hierdoor weet het systeem uiteindelijk wat een labrador is. Dit werk is onbeschermd en onderbetaald. Met mijn onderzoek wil ik mensen bewust maken dat AI geen ‘Magic’ is. Achter AI zit mensenwerk, en deze mensen moeten daar op een juiste manier voor worden gewaardeerd en beloond.”

Gevaren en kansen voor sociale media

Buijzen ziet in haar onderzoek naar digitale media-interventies ook de nadelige effecten van de vergaande digitalisering. “Als een van de grootste gevaren zie ik de ‘Power of Tech’. Dat grote techbedrijven gaan beslissen over publieke waarden. Dat zie je nu bijvoorbeeld gebeuren op sociale media waar Meta en Youtube eigen richtlijnen hebben voor welke gewelddadige of seksuele content acceptabel is op hun platform. Of juist geen verantwoordelijkheid nemen voor ‘Juice- of roddelaccounts’ die zich niet meer houden aan de code voor de journalistiek. Maar zonder bijvoorbeeld hoor- en wederhoor roddels de wereld in helpen. Dat is onwenselijk.” Toch ziet ze in haar onderzoek ook kansen om AI op een positieve manier te gebruiken. “Algoritmische personalisatie op sociale media kan bepaalde groepen ook echt empoweren om hun gedrag aan te passen. Om bijvoorbeeld een gezondere en groenere leefstijl te hebben of prosociaal gedrag te vertonen.”

Erasmus Universiteit nodig voor normen en waarden

Om de nadelige gevolgen van AI te beperken en de kansen optimaal te benutten zien zowel Buijzen als Ter Hoeven een cruciale rol weggelegd voor de sociale en geesteswetenschappen. Buijzen: “In het huidige debat wordt de term ‘human centered AI’ vaak genoemd. Hoe kun je AI ontwikkelen in lijn met menselijke waarden? Daarvoor heb je sociale en geesteswetenschappers nodig. We merken dat de meer technische onderzoekers onze hulp daarvoor ook vragen en willen inschakelen.” Zo blijken algoritmes die gebruikt worden bij het selecteren van CV’s racistisch en seksistisch te zijn. Deze algoritmes zijn gebaseerd op data van eerdere menselijke beslissingen “Het houdt ons dus een spiegel voor en geeft ons de kans om onszelf te verbeteren. Om de normen en waarden te bepalen van deze nieuwe technieken zijn de sociale en geesteswetenschappen heel hard nodig. En dat is nou juist de kracht van de Erasmus Universiteit”

Bouwen aan een (jong) netwerk

De komende vier jaar hopen de onderzoekers te bouwen aan een sterk netwerk, binnen en buiten de universiteit. Zodat onderzoekers en professionals die zich bezighouden met thema’s rondom AI elkaar kunnen vinden. Door middel van cocreatie projecten met alle betrokkenen wil het initiatief bijdragen aan het maatschappelijke debat en de convergentie tussen onze universiteit, Erasmus MC en TU Delft. Zowel Buijzen als Ter Hoeven denken dat ze daarvoor de juiste mensen aan boord hebben gehaald. Buijzen: “Aan het begin van het initiatief hebben we gezegd, de mensen van morgen moeten ons de toekomst in leiden, niet de mensen van gisteren. Daarom hebben we jonge onderzoekers aangetrokken die alle vrijheid en ruimte krijgen om hun interesses en talenten verder te ontwikkelen. Zo mogen zij bijvoorbeeld hun eigen begeleidingsteam samenstellen en worden ze gestimuleerd om samen te werken met verschillende onderzoekers op hun subprojecten. Dat is echt uniek in de academische wereld. Deze ‘AiPack’ trekt onze projecten en zij brengen ontzettend veel energie en enthousiasme met zich mee!”