Promotie M.M. (Maurits) Helmich

Proefschrift in het kort:

Gezond verstand en juridische doctrine schrijven beide voor dat rechters zich niet moeten mengen in het “politieke spel”. Toch blijft de concrete betekenis van deze norm nogal onduidelijk. In moderne democratieën spelen rechtbanken een sleutelrol bij het interpreteren en (mede)definiëren van de centrale normen die de samenleving beheersen. Die rol, zou men kunnen stellen, is op zichzelf inherent politiek. De vraag is dan hoe zinnig het nog is om blijven te praten en nadenken over rechtspraak als een activiteit die ooit “apolitiek” zou kunnen zijn (laat staan zou moeten zijn).

In zijn dissertatie verdedigt Maurits Helmich de stelling dat normen van apolitieke rechtspraak niet zonder meer van de hand gedaan te hoeven worden: ze zijn betekenisvol als technisch-juridische concepten. Toch zit er een addertje onder het gras: coherent als het politiek/apolitiek onderscheid ook moge zijn, de manier waarop men ze in de praktijk gebruikt en operationaliseert weerspiegelt normatieve partijdigheden die (paradoxaal genoeg) zelf politiek gekleurd zijn.

Ter onderbouwing schetst Helmich drie manieren waarop politieke twist en ideologie doorsijpelen in de rechtspraak. Ten eerste is rechtspraak altijd “politiek” omdat het een constitutionele praktijk is: rechtssystemen zijn met macht beladen sociale praktijken waar rechters actief aan deelnemen. Ten tweede blijven rechters politieke spelers voor zover dat zij moeten kiezen welke interpretatie van de wet gezaghebbend is. Ten derde spelen gerechtelijke instanties een inherent politieke rol voor zover ze met vragen over de gedeelde politieke moraal geconfronteerd worden: is er bijvoorbeeld een recht om een boerka te dragen, of om abortus te plegen?