Promotie E.M. (Eline) Linthorst

Korte samenvatting:

Maatwerk wordt vaak geprezen als de oplossing voor doorgeschoten bureaucratie en het falen van systeemwereld. De Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo 2015) stelt maatwerk zelfs als wettelijke norm voor ondersteuning aan burgers. Een essentieel aspect is het keukentafelgesprek, waarin burger en professional gezamenlijk onderzoeken welke ondersteuning passend is. Maar hoe realistisch is dit beleidsideaal? Het impliceert een fundamenteel andere werkwijze, waarbij burgers niet langer aanspraak maken op vastomlijnde rechten, professionals geen houvast hebben in toegangscriteria, gemeenten integrale dienstverlening moeten bieden met beperkte middelen en de rechter vage normen moet toetsen.

Dit onderzoek stelt de complexe dynamiek achter deze open norm centraal en plaatst maatwerk in diens bredere institutionele en organisatorische context. Daartoe is gekozen voor een interdisciplinaire benadering, waarbij juridische, bestuurskundige en sociologische perspectieven werden gecombineerd. De onderzoeksmethoden omvatten interviews met beleidsmedewerkers, Wmo-consulenten, juristen, rechters en Wmo-cliënten, evenals etnografische observaties van keukentafelgesprekken en documentanalyse.

De resultaten laten zien dat maatwerk een betwiste norm is. In plaats van een soepel werkende maatwerkketen, is er eerder sprake van een 'maatwerkfuik',  waarin gemeenten gevangen raken tussen budgettaire en juridische beperkingen, de discretionaire ruimte voor professionals gering is en de behoeften van burgers uiteindelijk niet gehoord worden door het uitbesteden van ondersteuning aan private aanbieders die efficiëntie en kostenbesparing boven maatwerk stellen.

Om de maatwerkfuik om te buigen naar een maatwerkketen zijn op verschillende niveaus aanpassingen nodig. Allereerst dient de positie van de burger aan de keukentafel te worden versterkt. Professionals moeten vertrouwen en ruimte krijgen om te doen wat nodig is. De governance-structuur van gemeenten, met nadruk op aanbesteding en New Public Management, moet heroverwogen worden. Tot slot is het essentieel dat op politiek niveau keuzes worden gemaakt, zodat de uitvoering niet wordt belast met een wet die tegenstrijdige eisen stelt. Alleen zo kan daadwerkelijk betekenisvol maatwerk gerealiseerd worden voor de burger.