Dit is waarom sommige mensen eerder in de bijstand komen dan anderen

Het is al langer bekend dat relatief veel kinderen van ouders die in een uitkeringssituatie zaten, later ook terugvallen op een uitkering. In 2015 rapporteerde het CBS hier al over. Ook in Rotterdam, een pluriforme stad met grote sociale verschillen, is dit een thema dat speelt.

Kans op werkloosheid over meerdere generaties verschilt per groep

Volgens prof.dr. Anne Gielen is het evident dat er groeperingen zijn die minder kansen hebben dan andere. "Het fenomeen dat meerdere generaties van een familie aangewezen zijn op een uitkering komt bij bepaalde groepen vaker voor dan bij andere."

Oorzaken voor deze sociale ongelijkheid zijn niet eenvoudig aan te geven. Het kan zijn dat ouders en kinderen bepaalde kenmerken delen, bijvoorbeeld genen of de leefomgeving, waardoor zij allebei een hoger risico hebben om uitkeringsafhankelijk te worden. Maar er kan ook een direct causaal effect zijn. Ouders die zelden of nooit werk hadden, kunnen bijvoorbeeld hun kinderen mogelijk minder goed helpen met het schrijven van een sollicitatiebrief.

Ook is er mogelijk een psychologisch aspect bij betrokken. Mensen ervaren misschien minder stigma van werkloos zijn als hun ouders ook werkloos waren. Gielen: "Maar het kan ook andersom zijn: dat je juist extra je best doet om niet in dezelfde situatie terecht te komen. Wordt ongelijkheid voornamelijk van ouders op kinderen overgedragen? Of hebben grootouders hier ook invloed op?"

Positieve invloed op volgende generaties van hervormingen in sociale zekerheid

In haar onderzoek richt Anne Gielen zich op hervormingen van sociale zekerheid van het afgelopen decennium. Welke effecten zijn er op kinderen en kleinkinderen als de uitkeringen van hun (groot)ouders veranderen? De WW werd bijvoorbeeld in 2004 hervormd. Mensen boven de 57,5 jaar kregen een sollicitatieplicht. Dit vergrootte de arbeidsdeelname onder oudere mannen, die vaak als oppas voor kleinkinderen fungeren. 

Gielen: "Ons onderzoek toont een positieve invloed van deze hervorming aan. Wanneer grootvaders door de hervorming zijn gaan werken, scoren hun kleinkinderen gemiddeld hoger op de Cito-toets. Andere studies wijzen ook op effecten van sociale zekerheidshervormingen op meerdere generaties. We meten een breed scala aan welzijnsfactoren, inclusief baanstatus, onderwijs, gezondheid en crimineel gedrag."

Tegenprestaties bij een bijstandsuitkering kan positief uitpakken

In Rotterdam kunnen mensen die langdurig in de bijstand zitten worden gevraagd om als tegenprestatie een maatschappelijke activiteit te verrichten. Gielen onderzocht wat dat met die Rotterdammers doet. "Het is best life changing, maar kan positief uitpakken. Het werk geeft sommigen een zekere trots en bovendien iets om handen. Maar er zijn ook redenen waarom mensen het helemaal niet prettig vinden."

Meer algemeen is het volgens de hoogleraar belangrijk om te beseffen dat je niet kunt generaliseren bij dit onderwerp. Iedere hervorming is anders, iedere setting is anders en ieder mens is anders. "Toen midden jaren ‘90 de WAO werd versoberd, vonden veel mensen weer werk. Dit had ook effect op jongere generaties. Maar die ingreep moet je relateren aan díe tijd, toen de uitkeringen veel genereuzer waren."

Inzicht in de oorzaken van uitkeringsgerechtigheid over de generaties

De diverse studies leveren veel puzzelstukjes op, ziet Gielen. Puzzelstukjes die op den duur allemaal zullen bijdragen om inzicht te krijgen in de oorzaken van uitkeringsgerechtigheid over de generaties. "We hopen uiteindelijk te weten wat we kunnen doen om mensen wél gelijke kansen te geven. Oftewel: hoe kunnen we dat rugzakje weghalen waarmee je werd geboren, omdat je ouders dit of dat deden?"

Al met al blijft de link tussen wetenschap en praktijk in Gielen haar onderzoek belangrijk. "Wij voeden politici met onze visie. Omgekeerd horen wij welke actuele problemen leven in de praktijk. Maar de prioriteit is helder: we moeten iets doen aan de kansenongelijkheid in onze samenleving. Dat is mijn drive om er hard aan te blijven werken."