Ronald van Raak schreef over het onlangs verschenen boek 'De betoverde wereld van Balthasar Bekker', een hertaling van dr. Bart Leeuwenburgh. Van Raak schrijft hierover 'Balthasar Bekker verzette zich in De betoverde wereld (1691) tegen het geloof in duivels en demonen. Bart Leeuwenburg hertaalde de meest relevante passages uit dit boek; in deze tijd zoeken mensen, met een ander soort complotten, nog steeds naar manieren om zichzelf te beduvelen.'
Dit artikel verscheen in de Volkskrant. Op deze website zijn slechts enkele fragmenten opgenomen. Lees het gehele artikel op de website van de krant.
'Wie sympathiek gevonden wil worden of op voordeel uit is, moet niet schrijven zoals ik', meende Balthasar Bekker in De betoverde wereld, dat eind 17de eeuw een bestseller werd en bij zijn leven werd vertaald in het Duits, Engels, en Frans. Een boek in een breuklijn: de overgang naar een 'onttoverd' wereldbeeld, waarin geen plaats meer zou zijn voor engelen en duivels, voor tovenaars en heksen - of andere bovennatuurlijke invloeden.
In vier kloeke delen (van pakweg 500 duizend woorden) bestreed de Amsterdamse predikant Balthasar Bekker het bijgeloof. Nauwgezet beschreef hij waar dit geloof in bovennatuurlijke beinvloeding vandaan kwam en waarom het voorzag in een behoete. Met veel voorbeelden, waarin hij steeds liet zien hoe de vermoede duivelsarbeid te verklaren was als het werk van mensen. Om macht te verkrijgen of om wraak te nemen - maar het kon evengoed het gevolg zijn van een stil verdriet.
Onszelf beduvelen
De behoefte van mensen om dat wat zij niet begrepen toch van een verklaring te voorzien, was in de tijd van Bekker groot. Dat blijkt uit de voorbeelden die hij zijn tijdgenoten voorhield. Was het niet door het ingrijpen van God, dan kwam het wel door influisteringen van de duivel. Liever was men overgeleverd aan het kwaad dan achtergelaten met het onbekende, zo lijkt het. Het verklaart de titel van dit boek: het zijn niet zozeer God of de duivel, maar de mensen zelf die de wereld betoveren.
Onszelf beduvelen, daar lijken we nog altijd goed in. In de tijd van Bekker was de duivel het middelpunt van complotten, door zijn verbond met heksen en tovenaars (en tevens met joden en ketters) die de christelijke orde bedreigden. Met de secularisering is het geloof in de duivel vrijwel verdwenen. Toch lijkt de wereld nog altijd betoverd, nu met heel andere complottheorieen. die anders zijn dan de duivels en demonen uit Bekkers tijd, maar soms niet minder gezocht en gevaarlijk.
Bart Leeuwenburgh: De betoverde wereld van Balthasar Bekker. Boom: 356 pagina's.
- Universitair Docent
