Catherine Koekoek co-redacteur voor speciale editie van 'Philosophy & Social Criticism'

Feministische Perspectieven op Post-Truth

Catherine Koekoek, Promovenda in democratische theorie, was co-redacteur van een speciale editie van het academisch tijdschrift Philosophy & Social Criticism over 'Feminist Takes on Post-Truth'. Samen met prof. dr. Emily Zakin (Miami University) bracht ze 9 essays samen waarin post-truth vanuit verschillende feministische perspectieven wordt benaderd - waaronder een van onze collega Maren Wehrle - en schreef ze een inleidend essay.

Na een ontmoeting met Emily Zakin op een conferentie over post-truth aan de KU Leuven in januari 2020, werkten ze samen aan de ontwikkeling van een 'Call for Abstracts' waarin wetenschappers werden uitgenodigd hun feministische perspectieven op post-truth politiek in te dienen. Met deze 'call for abstracts' benaderden ze het tijdschrift, waarvan de redactie openstond voor het idee om er een speciale editie van te maken. Philosophy & Social Criticism is een internationaal 'peer-reviewed' academisch tijdschrift dat zich toelegt op de laatste ontwikkelingen in het sociale en politieke denken, en zich richt op bijdragen uit de continentale filosofie. De 'call for abstracts' werd begin 2021 gepubliceerd en leverde zo'n 30 voorstellen op, waarvan er 9 werden geselecteerd om het abstract uit te werken tot een volledig artikel.
 

Waarom feminisme?

Post-truth politiek vormt een specifiek probleem voor feministen die zich inzetten voor democratie: het ondermijnt het gevoel dat we een gemeenschappelijke wereld delen en ondermijnt daardoor de mogelijkheden voor democratie. Of het nu gaat om openlijke leugens, opzettelijke of verspreide desoriëntatie, of het 'overspoelen van de zintuigen', post-truth destabiliseert en verstoort praktijken van vertrouwen en solidariteit, en fragmenteert de publieke werkelijkheid - het is wat Bonnie Honig (een andere medewerkster aan de speciale editie) een vorm van 'shockpolitiek' noemt. Extreemrechts is in staat zich tegelijkertijd emancipatoire en democratische idealen toe te eigenen en (vaak met succes) de democratie en de instellingen die daaraan ten grondslag liggen te ondermijnen.

De meest voorkomende reactie op de desoriëntatie en desensitisatie van de post-truth shockpolitiek komt echter van degenen die oproepen tot herstel van waarheid en rationaliteit, met speciale nadruk op terugkeer naar de feiten en 'fact-checking'. Vanuit feministisch perspectief is deze benadering zorgwekkend omdat ze het verband tussen democratie en waarheid dreigt te idealiseren. Onder het mom van rationaliteit of feiten is het gemakkelijk om vermeende irrationaliteit verantwoordelijk te stellen voor onze huidige politieke en epistemische crises. Vanuit feministisch en radicaal democratisch perspectief zouden we kunnen hopen dat de democratische belofte juist ligt in de mogelijkheid om bestaande ordes uit te dagen en alternatieve ordes in te voeren (zelfs als die binnen de huidige normen als schandalig of onbegrijpelijk worden beschouwd).

Het post-truth moment wordt gekenmerkt door te veel en te weinig politisering. Er is te veel betwisting (van de post-truth variant, die het contact verliest met de gedeelde werkelijkheid waaruit ze is voortgekomen); er is te veel depolitisering (van de technocratische of rationalistische variant in reacties die post-truth als emotioneel of irrationeel opvatten). Deze tweedeling lijkt de ruimte waarbinnen de kritiek op post-truth zinvol kan ingrijpen concreet te beperken.

Feministische opvattingen over post-truth moeten deze dubbele uitdaging op het kruispunt van depolitisering en hyperpolitisering serieus nemen, door de antidemocratische gevaren van post-truth te erkennen en tegelijkertijd de mogelijkheid en noodzaak van contestatie open te houden. Deze bundel is een poging om nieuwe, en bestaande, feministische manieren van reageren mogelijk te maken die deze impasse in het post-truth discours kunnen doorbreken - meer in het algemeen is het een poging om het potentieel van feministische benaderingen in de democratische theorie te helpen centreren.

Tussen optimisme, mitigatie & wanhoop, van het tragische naar het komedische

De artikelen in de bundel zijn gerangschikt in een boog die van tragisch naar komisch gaat. Elk artikel stelt verschillende analyses, oordelen en strategieën voor om met de theoretische en politieke uitdagingen van post-truth om te gaan. Is er een kans op herstel, of herstel van een gedeelde wereld? Of moeten we manieren vinden om met onherstelbare breuken om te gaan?

Drie theoretische draden zijn door de perspectieven in de bundel verweven: ten eerste een onderzoek naar hoe we een gedeeld gevoel van normaliteit bereiken (en verliezen) (Marder, Wehrle, Yazıcıoğlu, Harris), waarbij we putten uit diverse filosofische gedachtegoeden en stromingen, waaronder Foucault, Arendt, fenomenologie en psychoanalyse; ten tweede een gerichtheid op affect in zijn ervarende en performatieve complexiteit en als een potentieel herstellende, en niet alleen ontwrichtende kracht (Harris, Woodford, McAuliffe, Honig, Rotem); en ten derde een gerichtheid op specifieke wereldse dingen en praktijken, in het bijzonder de praktijk van de betwisting (Rotem, Gebhardt, Honig).

Onderbroken normaliteit

Maren Wehrle vertrekt in haar analyse van post-truth ervaringen vanuit een algemeen gedeeld verlangen naar normaliteit. Gesitueerd in de context van de COVID-19 pandemie, die ons begrip van wat "normaal" is heeft onderbroken, en wellicht opnieuw gevormd, betoogt zij vanuit een fenomenologisch perspectief dat normaliteit "een noodzakelijk criterium is voor elke mogelijke ervaring". Alleen in het licht van onze plannen en verwachtingen, en in relatie tot de mensen om ons heen, kunnen we zin geven aan onze soms wrevelige ervaringen van de wereld. Natuurlijk heeft niet iedereen een even wrevelige of soepele ervaring van de wereld: Wehrle voegt aan haar fenomenologische benadering een genealogische analyse van gerepresenteerde normaliteit toe om te laten zien dat maatschappelijke normen de ervaringen van dominante maatschappelijke groepen vergemakkelijken, terwijl ze die van gemarginaliseerde gemeenschappen blokkeren. Geconfronteerd met fricties in onze ervaring van het normale, belicht Wehrle twee verschillende strategieën: de post-truth strategie van Covid-ontkenners die hun oude gevoel van normaliteit proberen te behouden - een strijd "tegen een veranderende en contingente werkelijkheid" en de strijd van gemarginaliseerde groepen voor een werkelijkheid die steeds meer ervaringen en perspectieven omvat.