5 vragen aan Sandra Meeuwsen, directeur van het Erasmus Center for Sport Integrity & Transition.

Dit interview is gemaakt door Frank Molema en verscheen eerder op de website van Sport Knowhow XL.

In augustus 2021 presenteerde je jezelf al als directeur van het ‘Erasmus Centre for Sport Integrity & Transition’ aan de Erasmus School of Philosophy, Erasmus Universiteit Rotterdam. Maar we begrepen dat de lancering van dit centrum pas in september plaatsvindt. Hoe zit dat?

“Het committeren van de landelijke beleidspartners vergde een half jaar extra. We zijn al in bedrijf, maar op 15 september doen we de officiële kick-off. We hopen nog steeds op de komst van minister Helder van Sport. Als je zo’n instituut opricht, kan je het wereldkundig maken met een persbericht. Maar dat kan ook met een mooi event. We nodigen alle relevante stakeholders uit de sport uit, denk daarbij aan bonden, gemeenten, kennisinstellingen, landelijke koepels, maar bijvoorbeeld ook justitie. De discussie die wij daar willen voeren gaat over alle integriteitsvraagstukken. Wordt het niet tijd voor een onafhankelijke organisatie die de integriteit in de sport bewaakt en beoordeelt? Die vraag hangt in Nederland al een paar jaar boven de markt. Dit belangrijke debat vindt internationaal al plaats en haal ik graag naar Nederland.” 

“Het gaat wat betreft integriteit om een breed palet: van doping, matchfixing en corruptie tot en met grensoverschrijdend gedrag. De politiek zoomt vooral bij nieuwe excessen in op deze thema’s. Heeft de sport hierop te laat en onvoldoende gehandeld? Is er daarom een onafhankelijke partij nodig om dat proces een impuls te geven? Het lijkt een logische reflex om deze vragen met ‘ja’ te beantwoorden, maar wij zijn het hier niet mee eens. De sport heeft nog veel meer in zijn mars om integriteitsvraagstukken te pareren. Met een onafhankelijke partij pleeg je als het ware een coup, waarmee de sport gediskwalificeerd wordt op het garanderen van integriteit. Daarmee veroordeel je de sport tot ‘dader’, met het risico dat men er in de sport van afziet om zelf nog iets te doen. De reflex in de sport is: als de politiek vindt dat wij het niet goed doen, regel het dan zelf maar.” 

“Op 15 september houden we dus een mini-congres. We halen directeur Jens Sejer Andersen van ‘Play The Game’ naar Nederland. Dat is een netwerk van onderzoeksjournalisten in de sport, dat onder meer de corruptie binnen de FIFA heeft blootgelegd. Langzamerhand groeit Play The Game uit tot een innovatief platform met ook wetenschappers en bestuurders die de sport een warm hart toedragen. Jens trapt het congres af. Hij gooit een beetje de knuppel in het hoenderhok door een pleidooi te houden vóór de oprichting van een onafhankelijk orgaan. Vervolgens stellen we een panel samen met mensen die daar een stevige mening over hebben.” 

“Wat wij in Nederland doen, blijft in het buitenland niet onopgemerkt. Omdat ik ook internationaal actief ben, weet ik dat Nederland wordt gezien als innovatief. In het buitenland wordt veel gekeken naar de Nederlandse strategie. Van oudsher staat Nederland te boek als gidsland. Wij zijn bereid om te experimenteren. Dat doen we ook, bijvoorbeeld met het Centrum Veilige Sport. Dat is vergelijkbaar met wat Australië al heeft staan. Sport Integrity Australia werkt samen met de sport en zet deze niet buitenspel. Op dit concept wil ESPRIT voortborduren. Geef sport niet de rode kaart. Dat zou desastreus zijn.” 

Op LinkedIn kondigde je tijdens de coronapandemie aan, vrij vertaald: 'We zullen de evolutie van de moderne sport inspireren en leiden, in navolging van het huidige momentum, gedwongen door de Covid-19-pandemie en een groeiende spanning tussen de positieve waarden van sport en de buitensporige dimensie ervan.' Is er (echt) een verband tussen de oprichting van het centrum en de Covid-19-pandemie?

“Ja, ik denk dat er een verband is. De hele coronaperiode heeft veel vraagstukken op scherp gezet. Doordat we gedwongen werden om binnen te zitten, werden we bewust van wat echt belangrijk is. Sport bijvoorbeeld werd in de levens van mensen heel belangrijk, alleen op een andere manier dan we gewend waren. We gingen massaal naar buiten om te wandelen, fietsen en hardlopen. Tegelijkertijd is een deel van de bevolking meer dan ooit verstoken van het sportaanbod. De urgentie om met sport en beweging te bouwen aan een gezonde toekomst is goed geagendeerd, maar dat is ook meteen de achilleshiel van de sport."

"Het feit dat het niet hoog op de politieke agenda is gekomen en dat we steeds ad hoc maatregelen nemen om de sport in de benen te houden, dat zien wij als een signaal dat de hele sportinfrastructuur over de kop moet. Pas dan kunnen we beter voldoen aan de behoefte van de huidige generatie. Die willen niet per se drie keer per week naar een club op een vaste accommodatie, nee, die willen ‘on-demand’. Denk ook aan urban sports en zwemmen in open water. Nu is het moment om deze vernieuwing aan te gaan. Wij koppelen dat aan alle integriteitskwesties die juist in deze periode scherp naar voren zijn gekomen. Deze twee bewegingen komen nu samen als momentum voor transitie.” 

“De evolutie van de moderne sport wil ESPRIT inspireren en leiden. Wij doen dat door sensitief te blijven voor dat momentum en aan te sluiten op de behoefte in het werkveld. Je ziet dat er nu al bij bonden meer bereidheid is om bezig te gaan met integriteit. Een groot verschil met een jaar geleden, toen was het nog ‘lastig’ en ging het om ‘incidenten’ die ‘van buiten kwamen’. De overheid moest het maar oplossen. Nu is er veel meer het besef dat het in de eigen achtertuin gebeurt. Daar moeten bonden iets mee. Wij sluiten daarbij aan met een transitieteam. Dit zijn mensen die uit de sport komen en in het hart van de sport meedenken en -bouwen aan integriteitsbeleid. Dit heet ‘embedded ethics’, echt iets anders dan integriteitsmanagement."

"Dat laatste is gericht op regelgeving en handhaving, ook wel ‘compliance’ genoemd. Maar integriteit bevorder je niet met codes en VOG’s (Verklaringen Omtrent Gedrag, red.). Wij gaan helpen bouwen en ontwikkelen, zodat het ‘ethisch hart’ van de sport weer op volle kracht komt. Deze ‘soft powers-aanpak’ past veel beter bij de sport en draagt bij aan morele weerbaarheid in de sport zelf. Je hebt binnen een universiteit normaal gesproken onderzoekers die achter een bureau moeilijke boeken lezen en artikelen schrijven en dan hopen dat het ergens landt. Wij zeggen: laten we eerst in de praktijk de vraag ophalen. We gaan deze transitiemanagers detacheren bij landelijke organisaties, sportbonden en gemeenten. En vanuit die empirische ervaring bouwen wij aan nieuwe, onderscheidende kennis over het verbeteren van integriteit. Daarbij hebben we alle sportkennis in de Erasmus Universiteit nu binnen ESPRIT gebundeld. Dus ik mag een beroep doen op klasbakken als Jacco van Sterkenburg, Thomas Peeters, Derk Loorbach en Gijsbert Oonk. Maar ook de medische en juridische kennis op het gebied van sport en bewegen is nu verankerd binnen ESPRIT.” 

“De eerste bond die zich heeft gemeld is de zwembond. De KNZB heeft zich open opgesteld. In de zwemsport kan ook sprake zijn van risico’s op het gebied van grensoverschrijdend gedrag. Daarom willen zij aan de slag met beleid zodat dit soort gedrag getackeld of het liefst vermeden kan worden. Met alle betrokkenen binnen de KNZB zijn we nu bezig een proces in te richten tot in de haarvaten van het zwemmen.” 

“Er is natuurlijk ook een bepaalde energie in de sport die het liefst blijft verkondigen: dit gebeurt ver van ons bed, het zijn mensen van buiten met kwade bedoelingen. Kinderlokkers en gokchinezen dus, maar dat is echt een mythe. Je ziet langzamerhand het besef doordringen dat het niet kwade geesten zijn die beslag leggen op onze jeugd. Het is eigen kweek, het zijn spelers en trainers die de beste opleidingen in de sport hebben afgerond. Dus is er iets anders nodig om te zorgen dat ze vervolgens niet uit de bocht vliegen. Om dat proces te begeleiden bieden wij hulp van mensen die zelf ook een transitie hebben doorgemaakt. Er zitten mensen bij uit de sport, zoals olympiërs Hans Koeleman en Edith Bosch. Zij gaan van binnenuit - samen met bestuurders, coaches, atleten en verenigingsmensen - bouwen aan maatregelen die integriteit kunnen bevorderen. Een moeizaam en kwetsbaar proces, want je moet het hebben over grenzen, intimiteit, angst. Het wordt altijd ook persoonlijk; wat kun jij verdragen, wat zijn triggers voor escalatie? Dat is heel wat anders dan codes, VOG’s, straffen en uitsluiten. Dat is momenteel nog wel de dominante strategie. Maar je moet in de sport juist kijken welke structuur en cultuur bepaald gedrag in stand houden. Dat betekent voor iedereen ook in de spiegel kijken.” 

Kern van de zaak is natuurlijk de spanning tussen de positieve waarden van sport en de schaduwkanten. Wat is voor jou en wellicht ook voor ESPRIT de top drie van uitwassen in de sport, in volgorde van omvang cq. belangrijkheid?

“Ik wil graag benadrukken dat wij uitgaan van een correlatie tussen alle integriteitsthema’s. Maar als ik een top drie zou moeten maken, dan vind ik ten eerste matchfixing heel kwalijk. De intrinsieke waarde van sport wordt ermee bedreigd, namelijk eerlijkheid en toeval. Als alles voorspelbaar wordt en er op een ander bord wordt geschaakt om resultaten te beïnvloeden, dan ben je het belangrijkste van sport kwijt. Matchfixing is in Nederland nog een sleeping giant. We hebben de neiging om het te bagatelliseren. Het zal toch wel meevallen in Nederland? Nee, het valt niet mee. En we weten nog niet eens hoe groot het is.” 

“Daarna komt wat mij betreft grensoverschrijdend gedrag, omdat dit aan het vertrouwen van ons allemaal knaagt. Slachtoffers hiervan zijn vaak voorgoed verloren voor de sport. Doping komt voor mij ook in de top drie. Laatstgenoemde is een rekbaar begrip dat wordt beïnvloed door de tijd. EPO was ooit een medicijn, maar is nu een product op de dopinglijst. Doping is ook ongrijpbaar. Er circuleren nu middelen die over vijf jaar worden betiteld als doping. Denk aan gendoping. We lopen dus altijd achter de muziek aan. Dat maakt het zeer bedreigend voor het pure karakter van sport.”

“Deze uitwassen zijn allemaal ongelooflijk uitdagend. Het lijkt alsof doping al verder is. Daar staat al een structuur waarin doping kan worden opgespoord. Tegelijkertijd gaan innovaties zo hard. Gendoping vindt nu plaats, maar we weten niet nog niet goed hoe we dat moeten opsporen. Dat maakt het superbedreigend. Wat betreft de andere thema’s zitten we nog aan het begin van het ontwikkelen van routines en indicatoren.” 

Het gehele interview teruglezen? Dat kan via de website van Sport Knowhow XL.