De overstromingen in Limburg, de vuurwerkramp in Enschede, de Bijlmerramp: zijn er lessen uit te trekken om beter voorbereid te zijn op volgende catastrofen? Ja - en nee. Draaiboeken en protocollen blijken plotseling minder bruikbaar dan van tevoren was bedacht. Dat merkte ook promovenda Karin van Vuuren van Erasmus School of Health Policy & Management op tijdens haar onderzoek naar de manier waarop zorginstellingen de Limburgse overstromingsramp beleefden.
In de zomer van 2021 viel daar in twee dagen tijd meer regen dan gebruikelijk tijdens de hele zomer. De vertegenwoordigers van waterschappen, veiligheidsregio's, Rijkswaterstaat en zorginstellingen stonden voortdurend met elkaar in contact om de situatie te bespreken. De onverwacht snelle stijging van het waterpeil liet echter geen ruimte voor uitgebreide vergaderingen en besluitvorming.
"Er was op zoveel plekken iets aan de hand dat je aan de beleidstafel geen compleet beeld kon creëren," zegt Van Vuuren. "Besluiten die normaal gesproken aan die tafel genomen moesten worden, werden nu eigenlijk door de burgemeesters of mensen ter plaatse al genomen."
De samenwerking tussen de partijen was hecht, maar verschillen in kennis en betekenisgeving leidden soms tot verwarring. Zo sprak het waterschap over kubieke meters water die per seconde door de Maas stroomden. Voor zorginstellingen aan de Maas waren die cijfers moeilijk te duiden. "Leidinggevenden van die zorginstellingen wilden gewoon een streepje hebben aan de rand van de dijk: tot zover komt het. Iedereen kijkt door een andere bril. Dat kan lastig zijn als je snel een besluit moet nemen."
Elkaar kennen is heel belangrijk
Sinds de overstromingen hebben de genoemde organisaties in Limburg daarom veel energie gestoken in netwerken. "Elkaar goed kennen is heel belangrijk," zegt Van Vuuren. "In een situatie die onvoorspelbaar is, waarbij het protocol niet voldoet, baseer je eigenlijk alles op de informele contacten die je al hebt." Rampoefeningen zijn dus vooral zinvol om mensen te leren kennen en telefoonnummers uit te wisselen.
"Vaak zien mensen op operationeel niveau ter plaatse wat er moet gebeuren. Het is goed als je dan weet: o, ik heb die en die eens gesproken bij een oefening en die kan ons helpen, ik bel even. Je kunt direct handelen. Dat is veel efficiënter dan een vergadering moeten initiëren om een besluit te nemen."
Flexibiliteit en netwerken zijn ook zaken die Arjen Boin noemt. "Naast politieagenten en brandweer zijn er allerlei civiele organisaties, zoals de padvindersclub of kerken. Ze zijn veel meer appgroepen. De Nederlandse veiligheidsregio's denken nu meer na over veerkracht: hoe kunnen we de maatschappij bij de crisisbestrijding betrekken?"
Na de overstromingen in 2021 werd de totale schade geschat op tussen de 350 en 600 miljoen euro. "Door de overheid is al vroeg gezegd dat ze ruimhartig zou compenseren," vertelt Van Vuuren. "Daardoor kregen mensen het gevoel dat ze financieel compleet gecompenseerd zouden worden, maar dat is niet het geval. Voor hun gevoel is er daardoor heel weinig aandacht voor de problemen die ze een paar jaar later nog altijd hebben."
Van Vuuren concludeert dat acceptatie van het onvermijdelijke belangrijk is. "Accepteren dat er dingen gaan gebeuren die we niet verwachten, is een grote, belangrijke stap."
Dit is een samenvatting van het artikel in de Volkskrant, geschreven door Enith Vlooswijk. Wil je het volledige artikel lezen? Bezoek dan de website van de Volkskrant.
- Promovendus