Hoe organiseer je zorg die aansluit bij wat belangrijk is voor de patiënt, efficiënt is ingericht én bijdraagt aan het werkplezier van zorgprofessionals? Veerle van Engen (Erasmus School of Health Policy & Management) deed onderzoek naar de implementatie van waardegedreven zorg in ziekenhuizen. Ze belicht in haar proefschrift nadrukkelijk het perspectief van zorgprofessionals. Wat is de meerwaarde voor hen en welke uitdagingen ervaren ze?
Van Engen blikt in haar onderzoek terug tot 2012, toen het Erasmus MC als een van de eerste Nederlandse ziekenhuizen begon met de implementatie van waardegedreven zorg. Hoe zag hun reis eruit? Welke keuzes zijn er gemaakt, waarom en wat kunnen we van dit ziekenhuis leren? Een belangrijke conclusie: er is een combinatie van strategieën nodig. Aan de ene kant is maatwerk belangrijk: inspelen op wat zorgprofessionals nodig hebben en wat hen motiveert. Aan de andere kant moet er ook samenhang zijn: initiatieven moeten aansluiten op ziekenhuisbrede processen. “Mis je het eerste, dan loop je het risico op een onvoldoende draagvlak; mis je het tweede, dan loop je het risico dat het sterft in schoonheid.”
Mooiere gesprekken maar ook spanningen
Het draagvlak van zorgprofessionals is volgens de promovenda essentieel om waardegedreven zorg verder te brengen. Toch ziet ze dat de rol en ervaringen van de zorgprofessionals onderbelicht blijven. Ze bevroeg hen daarom over de ‘gains’ en ‘pains’ die ze ervaren in deze nieuwe werkwijze. Veel professionals gaven aan waardegedreven zorg en de bijbehorende werkzaamheden als een verrijking te zien. “Ze geven aan dat ze trots zijn dat ze een andere dokter zijn geworden en dat ze betekenisvollere gesprekken hebben met patiënten.”
Tegelijk zie je dat de traagheid van de implementatie en de ervaren weerstand en hindernissen als een grote frustratie worden gezien. Zorgprofessionals ervaren het gevoel tussen twee werelden te leven, met tegenstrijdige belangen. Zo worden ze gevraagd waardegedreven zorg te leveren, terwijl de bekostiging daar niet mee in de pas loopt (die is gebaseerd op het aantal patiënten en behandelingen). “Dit kun je zien als: we vragen zorgprofessionals om een ander spel te spelen, terwijl de spelregels niet zijn aangepast”, legt de onderzoeker uit.
Vragenlijsten over behandelvoorkeuren nauwelijks gebruikt
Van Engen keek in haar onderzoek onder meer naar het implementeren van PROM’s, oftewel patiënt gerelateerde uitkomstmaten. Dit zijn vragenlijsten die patiënten invullen over de symptomen die ze ervaren, hun functioneren (bijvoorbeeld of ze nog zelfstandig boodschappen kunnen doen) en hun kwaliteit van leven. Deze uitkomstmaten zijn essentieel in waardegedreven zorg: “Eerder werd vooral gekeken naar klinische data, maar dat geeft geen volledig beeld van de uitkomsten die voor een patiënt het belangrijkst zijn”, vertelt Veerle van Engen.
De uitkomsten van de individuele patiënt kunnen worden besproken in een consult om de zorg af te stemmen op de behoeften van de patiënt. Op papier klinkt dit heel mooi: patiënten vullen dit in voor hun consult en bespreken de PROM vervolgens met hun arts. Toch bleek de realiteit in 2023 weerbarstiger: maar 56 procent van de patiënten vulde vragenlijsten in en op de dag van het consult werd maar 3 op 20 PROM’s geopend door de behandelaar. Van Engen bekeek ook welke factoren voorspellen of patiënten een PROM invullen. Het bleek dat vrouwen de PROM’s iets minder vaak invullen, en ook patiënten met een lagere sociaaleconomische status, patiënten met een telefonisch consult of met een follow-up consult.
De promovenda hoopt dat haar onderzoek kan helpen om het gebruik van PROM’s te verhogen. Dat begint met begrip, ziet de onderzoeker. Naast praktische redenen, zoals een trage laadtijd om het dashboard met de patiëntuitkomsten te openen, vergt het gebruik van PROM’s een andere manier van werken. Uitdagingen liggen bijvoorbeeld in het opnemen van deze nieuwe routine en het bespreken van de uitkomsten met patiënten. Aandacht is nodig voor de professionele vorming van zorgprofessionals: “Hoe motiveer je de specialist, die vaak veel sub-specialistische kennis heeft, om ook oog te hebben voor bredere zaken, zoals de gevoelens van de patiënt en de impact van een behandeling op seksualiteit?”
Hoe ziet een waardegedreven consult eruit?
Van Engen onderzocht ook hoe clinici een consult zien waarin de principes van waardegedreven zorg centraal staan. Daaruit kwamen 63 verschillende activiteiten die je kunt doen tijdens een consult. Denk aan het hanteren van PROM’s of het betrekken van een familielid. Daaruit bleek ook dat er niet één soort blauwdruk is van hoe een ideaal consult eruitziet. “Je kunt natuurlijk niet al die 63 activiteiten toepassen, maar je kunt deze lijst zien als een toolbox waar je uit kunt putten.”
Chinese bamboe
Van Engen stelt dat de inzichten uit de complexiteitstheorie kunnen helpen om waardegedreven zorg verder te brengen. “Je kunt deze verandering niet van tevoren uittekenen en lineair plannen,” zegt ze. “Het is een groot experiment waarbij iedereen invloed heeft, maar niemand volledig de regie.” In plaats van te sturen op controle, pleit ze voor leren door doen, bijstellen en meebewegen met wat werkt. “Zoals bij Chinese bamboe: je kunt lange tijd, ondanks veel inspanning en zorg, weinig resultaat zien. Toch bouw je ondertussen ondergronds aan stevige wortels. Daarna kan het ineens snel groeien.”
- Promovendus
- Meer informatie
Wat is waardegedreven zorg?
Waardegedreven zorg draait om het maximaliseren van de waarde voor de patiënt, waarbij de zorg anders wordt geleverd, georganiseerd, gemeten en vergoed. Het concept werd in 2006 geïntroduceerd door de Amerikaanse hoogleraren Michael Porter en Elizabeth Teisberg. Zij definieerden waarde als de uitkomsten die er voor patiënten toe doen, gedeeld door de kosten om die uitkomsten te bereiken. In Nederland is het concept breder ingevuld, met aandacht voor persoonsgerichte zorg, samenwerking, passende inzet van middelen én het welzijn van zorgprofessionals.
