Intrakoop onderzocht de financiën van de ggz-sector in 2019. Een van de conclusies is dat het financieel beter gaat met de ggz-sector als geheel, maar dat er wél meer organisaties verlies draaien. ‘Er is meer vraag naar ggz-zorg dan dat er aangeboden wordt. Het klinkt raar, maar ik zie dat als een indicatie van geslaagd beleid.’
Intrakoop (de grootste inkooporganisatie van de zorg in Nederland) publiceerde het betreffende rapport. Richard Janssen, een van de onderzoekers en bijzonder hoogleraar Bestuur en Management van Instellingen in de gezondheidszorg aan de Erasmus Universiteit, vindt de resultaten in het rapport met name positief en hoopgevend. De winst in de ggz-sector steeg van 28 miljoen in 2018 naar 142 miljoen in 2019. De ggz doet het daarmee beter dan de andere grote zorgsectoren als ziekenhuizen, ouderenzorg en gehandicaptenzorg.
Verkoop onroerend goed
Een kanttekening is dat de forse stijging van de winst voor een groot deel voortkomt uit de (eenmalige) verkoop van onroerend goed. Dit hangt samen met de opdracht om de klinische behandelcapaciteit met dertig procent af te bouwen, zoals overeengekomen in de bestuurlijke akkoorden. In 2019 nam het aantal intramurale behandelplaatsen met 3,6 procent af.
Goed op koers
Het doel van deze ontwikkeling is om de klinische zorg te vervangen door ambulante hulpverlening die dichter bij de patiënt staat. De intramurale behandelcapaciteit met dertig procent verminderen, is ‘echt een hele grote opdracht’, volgens Janssen. ‘De verkoop van de panden geeft aan dat de sector goed op koers ligt als het gaat om het bereiken van deze doelstelling. Vooral de grote instellingen, die verantwoordelijk zijn voor veertig procent van de winst binnen de sector, hebben daar veel last van gehad. Mijn interpretatie van de cijfers van 2019 is dat de capaciteitsreductie redelijk geslaagd is en de grote instellingen hun zaken weer op orde hebben.’
Minder rooskleurig
Veronique Esman, directeur van de Nederlandse ggz, ziet het minder rooskleurig. In een schriftelijke reactie laat ze weten: ‘Zoals het rapport laat zien, is het financiële resultaat van de ggz zonder de meegerekende vastgoedverkopen beperkt. De redenen daarvoor zijn breed. De complexiteit van de zorg en de eisen aan kwaliteit en veiligheid nemen toe. Tegelijkertijd kopen de financiers scherp in waardoor het bedrijfsresultaat onder druk staat. Op termijn kan dit tot beschikbaarheidsproblemen leiden.’
Samenwerking sociaal domein
Om de druk op de ggz te verlichten, zet de brancheorganisatie in op preventie en slimme samenwerking. ‘Daarin zien we de samenwerking met partners in het sociaal domein als een uitdaging die veel problemen kan oplossen. Wij zien dus vooral een hernieuwde inzet op samenwerking zonder beperkende financieringseisen, zodat cliënten effectief geholpen worden.’
Meer patiënten
En hoe staat het met de ambulante hulpverlening, die de reductie van de klinische behandelcapaciteit moet opvangen? Is die wel voldoende opgestart? Janssen zegt dat dat geen centrale vraag van het onderzoek was. ‘Echter, het aantal patiënten dat de ggz in 2019 in behandeling heeft genomen, is met 17.000 gegroeid (in totaal klopten vorig jaar 1 miljoen patiënten bij de ggz aan voor hulp, red.). Dat is alleen maar mogelijk als de poliklinische hulpverlening in staat is om meer patiënten toe te laten.’
Minder stigma
De winst in de ggz is ook deels toe te schrijven aan de groei van het aantal patiënten. Janssen vindt dat een goede ontwikkeling. ‘Er is meer vraag naar ggz-zorg dan dat er aangeboden wordt. Het klinkt raar maar ik zie dat als een indicatie van geslaagd beleid. De maatregelen van de afgelopen jaren, zoals de ontmanteling van de instellingen in de bossen en de introductie van ggz-zorg bij de huisarts, heeft het stigma op deze zorg verminderd. De toegankelijkheid is enorm verbeterd.’
Meer verlies
Maar er is ook minder goed nieuws. Meer organisaties dan vorig jaar draaien met verlies (61 in 2018 tegenover 65 in 2019). Volgens de onderzoekers zijn deze verliezen vooral te wijten aan het structureel niet volledig vergoeden van zorg door verzekeraars en gemeenten. Janssen vindt dat een kwalijke ontwikkeling die herzien zou moeten worden. ‘Verzekeraars schuiven het financiële risico nu onterecht door naar de zorginstellingen. In de vergoedingen door gemeentes zit veel variëteit. Momenteel wordt daar een aantal rechtszaken over gevoerd.’
Vooral kleinere instellingen
Toch nuanceert Janssen ook dit bericht. Hij zegt dat het vooral de kleine en middelgrote instellingen zijn die verlies draaien. ‘Die werken vaker zonder contracten en gokken erop dat, een deel van, de verleende zorg toch wordt vergoed wat niet altijd gebeurt.’ Hij voegt daaraan toe dat slecht ondernemerschap ook een oorzaak kan zijn van verlies draaien. Ook wijst hij erop dat een deel van de winst in 2019 bestaat uit achteraf betaalde vergoedingen door zorgverzekeraars en gemeentes. ‘Het kan dus zijn dat een deel van het geld dat nu tot de verliezen wordt gerekend, alsnog in 2020 uitbetaald wordt.’
Gevolgen corona
In het persbericht van Intrakoop staat dat de ggz volgend jaar waarschijnlijk voor grote uitdagingen komt te staan omdat het aantal cliënten door de coronacrisis zal toenemen. Janssen vindt die uitspraak te speculatief. ‘Of er door de coronacrisis zich meer cliënten zullen aanmelden, weet je nu nog niet.’ Esman van de Nederlandse ggz wijst in haar schriftelijke reactie op de effecten van corona op het personeel. ‘Door corona is de druk op personeel enorm hoog. Ook in de ggz zien we het ziekteverzuim toenemen.’
Uitdagingen ggz
Volgens Janssen ligt de echte uitdaging voor de ggz op het personele vlak, de stijgende kosten, het hoge ziekteverzuim en de krapte op de arbeidsmarkt. ‘Dat geldt overigens voor de hele zorgsector.’ Janssen denkt dat de coronacrisis misschien juist een positief effect kan hebben op deze problemen. ‘In bepaalde sectoren als de horeca en het toerisme zijn veel mensen hun baan kwijtgeraakt. Voor een aantal van hen zal het aantrekkelijk zijn om in de zorg te gaan werken.’
Veranderde arbeidsmarkt
Is dat effect niet tijdelijk? Gaan die werknemers niet terug naar hun oude baan als het leven volgend jaar, hopelijk, weer enigszins normaal wordt? Janssen denkt niet dat het zo werkt. ‘Ik geloof echt niet dat Schiphol volgend jaar weer op volle toeren draait. Dat is economisch onhoudbaar. Ik denk dat er door corona ingrijpende, blijvende veranderingen op de arbeidsmarkt zullen plaatsvinden. De zorg zou daarvan kunnen profiteren. Alhoewel werkgevers zelf ook aantrekkelijk moet blijven door werknemers, bijvoorbeeld een goed loopbaanperspectief te bieden.’
- Professor
- Meer informatie
Dit artikel, geschreven door Sigrid Starremans en verschenen op 11 december 2020, is overgenomen van Zorgwelzijn.nl